Cokorde Darma/Mayuda Nglawan Luntang-Lantung

Saking Wikisource
30474Cokorde Darma (Don Quixotte Versi Bali) — Mayuda Nglawan Luntang-Lantung2008I Gusti Putu Antara
[ 25 ]

ADIAYA IV

MAYUDA MANGLAWAN UNTANG-ANTING

Awinan pamarginé matulak budal, pakayunan idané mawawanin kengin pacang ngambil pasangu miwah nambanin pinggangné sané beseh agigis miwah sadia ngupahin iringan aukud. Kapilihin I Polo Udang, panyeroan berag tégrég, tulang igané gridig tulén gendér wayang, mabangkiang lengkiang krana kapah kena nasi.

I Cograh uning ring solah pamarginé sané matulak mulih ka purian. Tuara kapecut, macedut, nglaut ngacir ka pangedogan jaranné. Basangné suba layah tan perah. Wiréh uling ibi tuara ngamah pamor bubuk, basang bedak tur layah, ento makrana ia pepes ja pajalanné nglayut nyeréot nagih bah ka samping.

Rasa kangen I Cograh ring gustinyané tan kalintang ban anteng pisan. Gustinnyané pepesan nepinin ia madahar sampun. Isin awak I Cograh saja-sajaan suba telah, nu kulit pangaput tulang kémanten. Mula sujati asapunika, wiréh sotaning buron tulya kadi barang idup tuah patut pesan baang ngamah apang makeloan idupné. Kéto ané sujatinné, mangda stiti tan pralina patut pisan rerehang oot muah padang! Nanging, jani I Cograh kénkén? [ 26 ]Rasa bagia muah kendel idané wantah lungané ngamulihang, nanging tan bagia awinan mangkin mapas pajalan pangalu undis. Saking doh wus kadulu sampun kacingak olih Sang Sudarsana para pangaluné marėrod majalan ajaka liu.

Mangkin kasengguh punika olih Ksatria Umbarané kedeh nagih nambakin margi. Pangaluné ané di aap nandan jaran, ban kebusné tan sipi ipun nganggén pajeng uwug ané maan nuduk di pajalanan. Ento kacingak olih Ida Sri Wiratanu lantas ida ngandégang tunggangan idané, I Cograh di tengah marginé tur majengking sambilanga masesambatan galak.

"Heiiii! Nira ksatria luwih né dini, tawang! Cai wong untang-anting ngluntang-lantung majalan pada makejang! Jani yan tuara nyak masiat tekén I Sudarsana, nah jani mariangkenin Ida Déwi Supitangsu rumaksat kadi paling jegéga di jagaté, putri saking negari Sérang. Ento gélan Ksatria Ngumbara sang pinaka bungan tanah buah ati. Ento né patut kasungsung olih sakancan luh séksék kerék, né kapanggihin utawi karuruhin di guminé dini. Ayuné tan wénten mamadain, pelot nganti mati ko masih tusing ada nandingin yén bandingang kalejehan prerainné. Cendekné eda suba boyanina."

I Pangalu ajaka makejang tangkejut pesan madingehang. Ipun lantas medasin solahné Sri Wiratanu, jalma buduh apa jalma babenehan? Kapineh guminé suba buduh, méh-méhan ulian lekad makedeng, kadi buduh [ 27 ]angkul-angkul. Lantas ada pangalu ne awakne gedé gangsuh maakin tur manyahurin nanging maboyanin.

"Duh, Ratu Ksatria Ngumbara! Sapunapi antuk titiang sane mangkin, nggih? Wireh titiang dereng weruh, ctereog polih nyingakin tur clercng polih mangantenang rupan ida sang putri uyu punika. Yakt; ke ayune kalawan tuara, emeng-emeng, ragu-ragu titiang ngamanahang!"

Cokorde Darma malih nimbalin.

" Yadin cai tuara maan ngiwasin, yogla pesan cai jeg mangugu omongan nirane. Nanging, yen cai jani tuara ngucapang enggih ngamatutang tur tuara ngugu omongan gelahe, nah seretang kadutane, Sétan! Tumbak kaine takonin jani! Kai Ksatria Mangumbara ne kaloktah utama Suyayati. I Cograh satia tumulus adan tunggangan sasayangan nirane, dadi abesik matllnggalan manah, pet idup yadiapin lampus . Nah, jani karcpin nira! Yan iba nu ngutamayang sesanan ksatria luwih, mai pragatang jani ulian maperang. Iba salah sinunggal maperang tanding ngarepin nira, kai sadia manimpalin. Nanging, yan iba bag lug, belog ondo lengeh buah , maati bojog alasan, nah lalltang, plaibang ibané. Mai, maiiii I Makejang maju ka arep ngrebut nira. Kai tong pacang sllrud, teher di sanjatan kainè."

I Pangal u ane gede gangsllh nyahurin.

" Duh Ratu Ksatria Linuwih! Ti tiang na we gang matur-atur malih. Titiang sareng samian sampun uning wit saking bupati nyantos para putran ratu wibuh , sinah sampun midep indik pidabdab bebawosé encen sane iwang miwah sane [ 28 ]becik. Titiang sahenehne lintang seneng manginggihang, ngawiaktiang kaselehan miwah kajegegan paras Ni Dewi Ratih. Nanging ke malarapan antukyan sampun kapanggihin, yadin tuara marupa ukudan ragan idane, nggih dados bantas marupa gambar sane baktan I Ratu. Nanging ke ampura pisan, titiang wantah manguningang kemad. Ne sampun kakantenang titiang antuk matan tiliange makekalih, tan lian putrine ring Bandung maparab Siti Komala, miwah Dewi Rukmini ring Toya Arum kenjek sampun kauji kajegegannyane durmaning durung wenten sane prasida nandingin.

Pangadeg idane langsing lanjar, mesem manis, madiane ramping acekel gonda layu. Pamulune luwes lumlum, wantah sakadi Ida Dewi Supraba sane nyalantara turun ka Mayapada matuhin rupan idane ring ratnaning rat. Sapunapi sakadi rawos anake akeh ring jabaan minab sampun manyinahang ida tan wenten reke nglewihin malih?Minab indike Dewi Ratih saking Puri Serang punika kacingak sengat matane, paliatne nujuang bucu kangin kauh, miwah pecehne kantun mretpet mapupul-pupul? Manawi cunguhne cuwat meliat menek. praraine manawi burik capuh tulen tain kebone heseg mitul kadi kena yeh ujan. Nenten kenten Ratuuuuuuu? Inggih, sane sakadi punika sane kanikayang I Ratu melah becik ayu sotaning ratna? Tur tuara ada sane nandingin? Meh-mehan ida sane salahang Widi!"

Menggah pesan Cokorde Darma lantas nimbalin.

"E...e...e ye...ye kai! Bungut ibane jahil. [ 29 ]

Nganistayang pesan tuara ngelah pangrasa tur ngitungang rerasan anak len."
Lantas nerumpakang tungganganne saha ngayat muncuk tumbakne nanging manyuduk basang I Cograh nganti nyeriut mageledag. I Cograh labuh ulung nyungkiling glalang-gliling tur keseh-keseh. Ia maguyang wireh ulian beragne miwah layah tan gigis durung polih nasi. Taler ida sareng runtuh tur tuara mrasidayang bangun malih.
I pangalu nyagjagin pada nganggar srobong bungut jaran, katigtigang cedat-cedut agelanga ka tulang igan sang ksatria. Suud keto lantas i pangalu matabikan sambilanga kenyar-kenyir. Wus punika pangalune raris nyerengseng makawon sambilanga matur.
"Inggih Ratu Sang Ksatria. Becik-becikang nggih deriki mamelud dumun, nggih!"
Cecingakan idane makuneng-kunengan, bah di natahe nyelepek. Angkihan idane geris-geris sambilang nah sakit.
Ida bendu pisan wireh i pengaJu nyengguhang ida wong buduh, nganyalin tur ngelempagin tambis-tambis bangka.
Sri Sudarsana kacingak ngluluk bah duur parangane. Kahananne kantun ucem, apisan marupa sakadi anak ngidem sirep miwah apisan sakadi anak nyele ati nenten ja karoan. Nanging, ida mrasa nyeriep ring purian ring duur ranjange gede tur makasur tegeh empuk lemuh sambil nyandingin Dewi Ayu Bulan sirep. Taler karasa-rasayang

[ 30 ]

para panyeroane makejang ngclinderin ngilihin sambilanga
mejek-mejek cokor idane.
Ida marasa kaperas kaanggen oka antuk Sang Wirapaksi, sakadi sane mungguh ring lelintihan lontare, sugihne tan wenten anak mangungkulin, nanging ida tan
madue purnsa. Ento ane ngranayang ida cepung yen tuara meras Sri Sudarsana. Rais ida pacang nerima sakancan arta branan idane. Nah, kaketo ane ngranayang kayun idane inguh.
Kasuen-suen ditu mara mrasa sakit sambilanga mlingkuh. Ri kab ida eling ring raga, lantas cengah-cengeh tur ngandika pali jelamut.
"Duh, Adi Sarining Puri! Emeng Beli ngamanahin Ayu! Krana adi tuara teka manulungin Beli buka kahanane jani. Duh, bas-bas pisan Ratu mapakayun nepinin titiang ngluluk puun ulian tidik ai majemuh dini di pakarangan purine. Duh, Maman Ksatria Utama, Sang Kaloka Wirapaksi! Sing ngelah rasa kangen Maman manyingakin titiang sirep di margine?"
Sedek keto, raris rauh pangangon Jaran lua lantas manampekin tur mataken ring ida.
"Sira I Ratu niki? Indayang Ratu ngandikayang napi krananne sirep iriki! "
Sri Sudarsana ngadenang sane rawuh punika paman idane. Sri Wirapaksi mangrumrumin. Awinanne lantas matur saha sembah.

[ 31 ]"Inggih, Paman! Suwéca pisan Paman ugi kayun rauh natar okané sané karebut olih uledé cenik-cenik, uladalid puniki."

Sambil matakon lantas ketuné kaungkabang. Kagét pesan sang pangalu, i jaran pondong mangatonang kahanan ida. Ipun lantas tatas uning weruh indik Ksatria Darma punika sané mawiwit saking Puri Kadiri sané tan kirangan entut.

"Duh, Ratu Cokorde Darma! Aduh, panyungsungan titiangé, titiang niki, Gusti! Gusti, matangi Gusti!"

Cokorde Darma raris ngandika.

"Uling dibi bena kola suba ngilehin gumi tur jani suba madan Sri Wiratanu. Nira anak suba suud madan I Darma. Sing tawang, ah!"

Si pangangon engon, enggang-enggep lantas kitak-kituk.

"Margi ké I Dewa budal mangkin sareng titiang! Titiang ja ngiringang I Ratu ka puri."

I pangagon lantas nintingang ida. Madian idané sané kantun tulang kakaput antuk kulit, méh-méhan kadi rerégék tunggék berag tégrég. Madian idané sané acekel gonda layu kategul antuk tali kupas masambung-sambung, tanggun lalin kupasé kasambungang ban peselan senjata ané kabaktan ida. Tegulané kadadiang abesik kaatepang ka kuwacané miwah ring ketuné. Muncuk taliné laut kabeléngsotang ka tundun jarané ané pékés, lancig, ramping kadi rasa alah bungan gadungé layu. [ 32 ]I Cograh raris kadandan, Sang ksatria sakadi untang-anting, luntang-lantung, mayunan nglayut ulian prawakan ragané ringan pesan. Ida nglengsot ulung ka marginé lantas kabrorot ngorod rurung. Nanging duk ento, ida marasa malinggih di duur jempanané

Mangkin kacerita pamarpiné nuju ka Puri Sérang, nanying ida marasa kasunggi olih para prayudan musuhé sané madan Ksatria Wirajaya sané wau kakalahang ring pasiatan. Musuhné mrasa kuciwa pisan wiréh kalah masiat sareng Cokorde Darma tur jani dadi jejarahan. Sabenehné. i pangangon jaran ento ané kasengguh musuhé ané sujati sakti maparab Ksatria Wirajaya.

Kocap mangkin, sampun prapta ring purian tur ida kalehang ngranjing. Biang lan ajin idané pramangkin nyaup nyangkol ida, sedih kingking ngatonang okané sambilanga masesambatan ri kala uning cagan okané alah nuluh grémbéngan di pangkungé ngaba sawu ngalih udang ban telebé manut ring lelintihan satua lontar. Ida uning, liu anaké sané ngranayang buduh paling, nyengguhang tur nyambatang apiné misi anak aéng makumis jempé tebel, atub muwah bulun kalesné bréngos ngrimbun. Wenten malih manyengguhang tunggaké galak misi caling tur kapireng suarané capluk-capluk. Taler wénten nyengguhang batun parasé sané ageng irika taler kadénanga misi Sang Hyang Widi tur lantas katakénin,

“Siapa hana irika kadi ingsun, ah?” Ida ngrimik kemak-kemik. Patakén ida ngapak-apak nrawang manga[ 33 ]

Cokorde Darma

genang déwékné singgah ba duhur.

Sesampun patbelas rahina Cokorde Darma mlinggih ring purian. bayun miwah pramanan idane sampun matuptupan, yadiapin tan pisan naenin polih rerawatan sane becik. Mangkin ida paeang masih kengin luas ngibeng mangumbara manyahjah desa-desa ngawe kaledangang biang aj in idane.

Ri kala kaneit paeang mamargi, Cokorde Darma madabdaban wiréh paeang lunga ri kala tengah wengi sareng iringan asiki mawasta I Sadara. Ida paeang lunga sareng panjeroane sané sampun adung pawilanganné sareng nglunganin madasar antuk tigang pisarat. Papigumane kasinurat ring sesuratan alempir ngungguhang papineh parindikan I Sadara. Daging pisarat ring sesuratane punika sané anggen paneguI I Sadara ring salantang pamargi . Taler . unteng surate mangda I Sadara sadia ngiring kija ja ida nglunganin.

Kaping pisan: kasuratang, I Sadara turunan anak beeik. nanging kc madasar antuk wong tani gledug tuara madue wang sa tur magama. Kone ngelah dewa taksu, yan luas nganggon iringan memedi sasowénnya ngilehin gumi.

Kaping kalih: kasuratang, pianak somah ipuné sané kakawonin tuara paeang kirangan sangu, sawireh sami dados lcta nggungan Cokorde Darma. Apanga ncnten nyan pacang mamanggihin sungsut ulihan ban soma he luas magajih dadi pangtnng. [ 34 ]Kaping tiga : sane kinucap mani pllan sage! ia mawali mulih , I Sadara samplln ngamel llpah liu, linggah tanahne dawn nliemad tur kangkat kndadiang soroh wangsa 8agus saka uKudan i Sadara windin ke ia suba mandadi soroh Gusi.

Ento sane sanget edotanga sane mangranayang la durus dadi pangiring Cokorde Darma sane mangkin pacang mamargi. Ida kacingak sampun sregcp maktajinah atakilan, I Sadara sane nyuwun sarnbilanga majalan.

Tan kocapan ring margi, sampun reka ngalintangin makudang-kudang desa, ngandika Cakorda Darma saha nolih ka uri.

"Manut sesana wong menak, tan patut cai negakin kimar. Sadara! Wireh manut di lontare reko, iringan sang wibuh ento sing ja len tuah jaran ane patut kategakin. Nah, depang malu kene! Kanggoang malu cai negakin kimar ulian
tonden ada jaran. Saget i raga nyanan nepukin musuh ane totosing ksatria kasub, ditu lakar kamatiang musuhe wireh musuhe ngawinang iwang ring i raga. Ia kajarah tur lakar kalunden nakep batu. Jaranne lautang kabegal. Nah, ento mara dadi tegakin cai, suud suba cai negakin kimar."

I Sadara ngluut nimbalin.

"Ratuuuu, Ratu Cokorde! Yatdiapin ujan emas miwah madukan ringgit di desan anake ulung paceruduk, nanging kantun becikan druwen sakayane ring jumah titiange yadiapin tuah ujan batu sane paccruduk. Awinan sane punika sampun kagelahang anak lian, kawon pisan yen kadadosang [ 35 ]druwen padidian . Indik kimare puniki, Ratu Cokorde, yadin alit, cenik, endep, nangmg lega titiang manegakin. Pinunas titiang ring Ratu, sa get Ratu tuara nitia wacana ring pasemayane sane pacang ngicen titiang gumi durus mangda tulus. Nggih, amunapi ja ko linggahnya, titiang pacang manyuksman pisan manampi."

Cokorde Darma malih ngandika.

"Eda nyenye cai manampi saluiring janji pasamayan ksatria' Cepok, apisan suba pragat, nah! Yening cai pada engsap tekening masanggup dadi pangiring, ento boya ja Ksatria Menak wireh tuara dadi nglengit. Keneh kolane apang enggal nyidayang ngemaang cai kubu muah carik, nanging isin gumine tuara ja kerud ulian totonan. Tanahe kapaicain maisi batu kembung ane lembek maisi yeh buatan miik ngalum. Ditu cai nongos tur mtinggih mamerintahang wireh jani cai suba dadi kasorohang Gusi."

I Sadara ciplak-ciplak tur nelik batun matanne alah matan barong Tejakula kakendelan. Mireng kaketo buin natasin nyahurin. "Buat tongosne ton den ja karoan pesan. Keneh nirane buin telun uling jani nira bakal mangalahang agunge ane ngelah gumi linggah. Atenga juang cui yadiapin tuah asikut, ditu cai dadi tuan besar ngajak somahe masanding. Wangsan caine bakal matingtingan dadi soroh Gusi, somahe Gusi Merenjing. Yaning cai dot dadi prabagus, pidanan ento itungang. Tuara keweh bena ngawe menek nuunang

wangsa. Nah. yan cai Bagus Sadara, somah caine madan [ 36 ]

I Gusti Putu Antara

Ayu Merenjing.
Ri kala sebet ngitungan ngedum gumi sane durung janten, sampun doh makakalih mamargi. Raris kacingak jelegan gede pesan nyadedcg majujuk sareng akeh. Cokorde Darma raris mangandika.
"Sadara! Ento ilingin! Aget pajalan i ragane jani mangggihin liu musuh mapunduh. Satonden surup surya pedas telah raksasane kauyak dadi awu malarapan baan ngardiang sutreptining jagate. Keto bena ne lakar pikolihang. Raja branane makejang bakal kajarah muwah kubu lur carikne.
I Sadara ngon raris matur.
"Ratuuuuu, punika boya Ja raksasa! Nika tuah wangunan ranggon genah anak mapuah ngebagin pantun ring tengah umane."
Cokorde Darma ngandika.
"Sajati pesan cai wong tani! Cai tuara taen luas joh. Uling cenik nganti tua cakluk no ngosj umahan meten dogen. Dedelikan muah paliate tuah amuncuk cunguh, Raksasa gede ganggas kene kaden cai umah. Yening cai takut, makules cai baglug! Depang bena nira padewekan ane ngarepin. Kai tuara bena takut mati."

36