Nemoe Karma/Palas

Saking Wikisource
29646Nemoe Karma — Palas1931I Wayan Gobiah

[ 54 ]mingmang, kangkatan malih sajan-sajan noemboehang parebatipoené sareng kalih, pangriiné gigis-gigis, kasoewén-soewen njangsan mangetang.

PALAS.

Sané kanggén krana, doeaning ipoen sring-sting magondjongan, makakawiaktianipoen, tan saking krana maboeat. indiké sané akedik-akedik, dados ngawetoeang djana mageng. Loewiripoen napi. Jan oepami I Sangga raoeh saking didja-didja, kasépan sané loch njagiang wiadin«moréhin, irika I Sangga ngamolmol, ngatgatang loehipoené tan da ngajahin, jadiapin magarapan. doning karjannjané kantoen noengkak. Wiréh I Sangga ngringking, ring asapoenapiné kasaoerin antoek Ni Wiri, taler tan sah nakénang, engkén gelar sadoe darmané, kalih solah wiadin baosé aloes manis, sané kamedalang antoek I Sangga. Déning asapoenika, antoek kabelet I Sanggané, pamoepoet brangti anggén ipoen njacerin, tan sah. taler madoeloeran lima batis pangawalesipoené rung Ni Wiri, Raraman I Sanggané sampoen tangeh ring indik pianak kalih mantoenipoené malih ioengkas, sahasa pisan ipoen ngaroerochang pakakas I sané patjang kanggén masangin pianak kalih mantoennjané. Kotjap Pan Sangga, polih reké sampoen ngrerehang goena pamatoeh, sané kalintang motama’ pisan, toembas ipoen adji karo sigar ringgit. Sané ngadolin ipoen, djadma saking Sasak, mawasta Amak Siarak, moemah ring Tegalbangbang Karangasem. Srana poenika kasoembarang antoek sang ngadol, sadjroning iigang kadjeng jéning tan mikenohin, djinah panoembasé patjang kaboedalang. Sawiréh asapoenika, kangkat Pan Sangga tjager pisan ipoen, ring olih-olihnjané patjang mitoeasin pisan. Ring sampoené lintang tigang kadjeng, sasampoen srana poenika kapasangang. kadadosan tan pisan mintoelin poenapa-poenapi. kénginan sekel pisan manahnjané. Irika Pan Sangga mamargi noelakang sranané, toer patjang nagih djinah panoembasipoené. déning goenané tan da ngoendili. Ping koedakoeda marginin ipoen antoek Pan Sangga, boewoengang ipoen gaé, nanging pamoepoetné tan naen panggihin ipoen sang angadol srana poenika. Inggih poenika makawinan kadi ngamboel

ipoen Pan Sangga, kabanggaiang poenika raris, lianan ipoen ma-

[ 55 ]paoeleh malih. Nanging ae kenjetipoené, jén padé polih srana malih, tan soeka ipoen patjang naoer doemoen, santoekan ipoen sampoen naen keboes, doning palapan ipoen mangkin, Wenten reké sang Brabmens mapaséngan Ida Wajan Poedak, saking Binpandan (Dénpasar), Ida mapradjandji patjang ngarjanang pamatoch, maka dasar srana pripihan mas, salaka miwali tembaga. Moenggoching bobot pripihané sowang-sowang, mawerat asoekoe, poenika patjang maradjah. Sasarinnjané ri kalaning moepoctang poenika, satwa galahan, saking daksina raoech ka arta, loewiripoen: daksina 10, ketipat 10 kélan, babangkit 10, soetji 10. Boeating sasalah arta taler sami galahan, dinar 10, ringgit 10, roepiah 10, soekoe 10, talén 10, ketip 10, kelip 10, bénggol raoeh ka remis mangdé sami madasa bidang, santoekan rek* pangambilé maka sadana, dasa bajoené makadasar. Doek moepoetang srana poenika, Pan Sangga wantah ngagen tan makta djinah adjangkepan, sakéwanten ipoen njoengklit landéan kawitan, jan sawatahang mapangarga tigang atoes ringgit. Kénginan poenika saseletnjané kanggén gagadén. Ring sampoen -poepoet sranané, maroepa saboek, poenika kawéhin I Sangga nganggén, kasaboe- I kang raina wengi. Jadiastoen I Sangga sampoen nganggén srana poenika, taler manggeh kémaon indik paijeqané marep ring loehipoené, Dados Pan Sangga ngatoerang indiké sapoenika, ring Ida sang mitjajang sranané sambilang ipoeri mamitang gagadéné, mangdé swétja moedalang tan panebas, santockan srana droewéné tan wénten mintoelin. Pangandikan Idn kadoeng sandajang Ida reké, adji amoenika taler kadi oetangipoené. Jén tan Pan Sang (a patjiang neboesin, sinah tan da boedal gagadéné, santoekan Ida tan mresidajang patjang nebas. Déning asapoenika, kapaksa ipoen mamoeat djinah mrika, patjang kanggén nebasin. Doek ipoené makta djinahé mrika, raris ngandika Ida ring Pan Sangga.

— lh, bapa, né djani tiang 51ng pesan makatang kema nehoes gagadéné, krana kéto. ne bap: soeba ningalin anak pang lijoe pesan bakal noenas tamba, Wiréh keto, depang pipisé dini, boein mani tengaian agigis bape teka mai, bapa napetang gagadéné soeba djoemah dini. Né djani moelih dogén soeba bapa maloe!"

Gelising tjrita katoer djinah panebas gagadene sampoen ring Ida Wajan Poedak. Pan singga ngraris mapamit boedal, sawi[ 56 ]réh asapoenika poepoet pangandikan Idané, ting déwékipoené Bendjangané wiakti tengaian agigis, raoeh Pan Sangga malih tangkil ring Ida Wajan Poedak poenika, dapetang ipoen Ida tan ring gria, sané ta kotjap Ida loenga matatamban, Djantos ipoen maka lingsir, taler Ida tan wenten raoeh. Sampoen sandé waoe Pan Sangga boedal, santoekan Ida taler déréng da raoeh. Saoewoesan poenika, wénten malih ping lima kanggén karja antoek Pan Sangga, taler déréng mapikolih karjanipoené. Ring ping pitoené, kantoen roepoet pisan Pan Sangga sampoen raoeh irika ring gria, sadéréng Ida Wajen Poedak kalih sadaging griané pada matangi. Ring djaban ria poenika wénten balé sakapat asiki, genah njajoebang ajam droewéné, irika ipoen negak njantos. goementos lawang pamedalé maboekajan. Ring sampoen pamedalé nampak, ngraris ipoen ngrandjing ka gria, dapetang ipoen Ida waoe pisan maoengoe saking pamreman. Ring sampoené tjingak Ida Pan Sangga raceh, gelis Ida ngandika njapa.

— ,,Jé, to bapa, semeng pesan soeba neked dini. Kali kénkén sah bapané oeli kangin?”

— ,,Ratoe, titiang di ketoeni sampoen ring waoe das raina.”

Doeaning titiang masemengin, mangdé polih titiang tangkil ring tjokor ratoe, sawiréh gané sampoen, ping koeda-koeda titiang mriki, tjokor ratoe tan naen panggoeh titiang ring gria, sapoenapi doeaning tjokor Ratoe pegok ring pangandika?”

— ,,Oeh, kéné bapa, boeat kranan tiangé tjedok tekéning djandji, sing dja sakaring tiang njelap ngalingkoeng, pamekasné dong ké bes lijoe anaké teka ngalih tiang, kandoegi tiang toesing nawang oemah Jemahné. Nah ban to eda ké bapa sanget njebetang!”

— ,,Tan wénten ratoe. indik poenika boja ké sakadi pawatjanané haoe, tan goemanti ngagen pakajoené nilar sengkéta ring titiang, Inggih mangkin. teher titiang ngaloengsoer gagadén poenika, mangdé dados selidan titiang mapamit ring tjokor ratoe."

— ,,Bah bapa manda bagia pesan padjalan tiangé, ngadjak bapa boeka djani. Oendoeké nto kéné. Doegas bapane maang tiang pipis, sandjané lantas tiang kema, koemah anaké njanda gagadéné. Sateked tiangé ditoe, ngraos tiang nagih neboes gagadéné, dadi ija toesing maang neboes, pasaoetné, ija mitenggoehang hang tiang socba ngadep gagadéné ditoe. Nanging tiang, toesing

pesan roemasa boeka raos ijané jadiapin boeka apa Jakar pane-

[ 57 ]kané, jan soeba kawenangang, tiang bani dogen mitoewiang, boeat sing dja ada ngadep gagadéné ento.”

— .Inggih, jan asapoenika, boja ke patoet ngalantoer tjokor ratoe maosin indik poenika, Sakadi titiang wantah ngaloeng soer sampoen bébas,”

— ,Adoeh bapa, koediang tiang men mabikas djani. Moepoet pesan kaselek tiangé madaja.”

— ,Ratoe, sapoenapi doeaning sapoenika?”

— 0, kéné to bapa. Oendocké ento sing ké prakara tan pasaksi, boeina toesing maélikita?"

— ,Moenggoehing poenikané wanfah wiakti, inggih?”

— ,,Prakarané ento kaloedin marep tekéning anak djaba."

— ,Inggih, sapoenapi malih?”

— ,Lantas, jén tiang teher bakal maprakara ban ento, sing ké pamragatné sinalih toenggilé pasti lakar kasoempahan?”

— ,Asapoenapi tatiban soempah poen‘ka?”

— ,Tatiban soempahé kéné. Jéning tiang bani naapang, barangé ento manggeh magadé, wenang teboes. Jéning ija bani naapang, barangé manggeh maadep, tan wenang teboes.”

— Jan kamanah anioek titiang tambet, tan kaloegraha patoetné ipoen patjang naap soempah poenika.”

— ,Kénkén sangkal kéto orahang bapa?”

— .Doeaning asapoenika, santoekea sang mamanah fjorah nmaprih pisan ipoen, mangdé tan ngamedalang kamoelan, nanging polih barang makoewéh. Poenika doning poeroené naap soempah anggtn ipoen kamoelan ngarep. Sawiréh ipoen sané katiba-tiba, artinipoen: pasakitan toerah mangkin, tan pisan patoet naapang, jén kaloegraha ipoen naapang, sinah tjorahé ring djagaté patjang mamoerti, Tjokor ratoe sané wenang naap soempahé. barangé dados teboes.”

— Maan, jan kakéto, anaké boeka tiang anggon bapa kanti lamoen djani, enoe masih makoelit Brehmana orahanga tekén anaké, troes toemoes teked ka poetoe-boejoet tiangé, idenante Brahmana kena di tjor. Ento ané nelahang pawilangan tiangé boeka djani, dong dja ban tra njak ngetoetang prakarané ené.

— .Inggih, jan asapoenika. boja ke tjokor ratoe patoet moedalang sapangargan barang titiange poenika? Jan moenggoehing [ 58 ]saselet titiangé poenika, petjak tatamian pekak titiang, raoeh titiang mangkin nami, jan ta kotjap mapangarga samas ringgit.”

— ,,Mbèh bapa, né boein mapamragat baan tjor, rèhné tan pasaksi kalih tan paboekti. Ganti boewoengé tiang mabraja-brajaan moelihé tekèning oekoedan bapané, saking ija dadi ngabanin selékan pabrajan tiangé marep tekèning bapa.”

— ,,Sapoenapi doeaning sapoenika, tan pisan kamanah antoek titiang?”

— ,,Oeh, kéné to bapa. Babagiané pakakas tiangé ento toesing dja adep tiang tekèning bapa, oekoeh pakidihang tiang pratjoena, sakéwala prabéan babanten ané lakar idih tiang, sawirèh makedjang ento, teked ka ron boesoengné baan tiang mameli. Né djani sawirèh bresoeté kéné, isina eda ké bapa njebetang, bapa lakar adepin tiang pakakas tiangé ento.”

— ,,Titiang mapamit patjang noembas poenika, sawirèh tan wénten mikenohin.” .

— ,,I, to, mapamit? Men to barang tiang soeba djoeang bapa?”

,,Djaga atoerang titiang malih ring tjokor ratoe.”

— ,,Bah, né tjirik raos bapané. Nto i dagang widjil, enjak ja nampi kambené ané laad anggeha ban anaké, soeba boewoek anggona, laoet oelihanga.”

— ,,Inggih, jan asapoenika, adji koeda pangarganipoené?”

— ,,Ané soeba-soeba raosang tiang tekèning bapa, kéné padjalanné, djani apang ento toeoet bapa! Jèn boeat aoeg-aoeganné patoeh.”

— ,,Inggih, sapoenapi?”

—,,Jèn matatakan pripihan mas dogèn, adji tigang atoes ringgit. Jèn salaka, adji satak ringgit. Jèn tembaga dogèn adji satoes ringgit. Né ané djoeang bapa maka tateloc manggon. dadi adji tigang atak ringgit ija makedjang. Boeat pipis bapané ané baang bapa tiang, dadi prabéan babanten moeah kakretjèn. Maan djani, jèn adji samas padjiang bapa saselet bapané ento, boein satak ringgit patoetné bapa ngaba pipis boein mai. Tiang bakal teher nagih tekèning bapa!"

Bèh déwa ratoe, ngetjor peloeh Pan Sanggané. miragi pangandikan Idané sapoenika. Tambis-tambis poengkat ipoen saking pategakannjané, antoek ngoon hajoenipoené, moeanipoené kembang lèmlèm, peteng-peteng paliatnjané, rase lindoe pratiwiné tegakin, [ 59 ][...], Ring sampoené matoeptoepan bajoenipoené, raris ipoen [...]oer ndawegang pisan, mangdé swétja oegi Ida maitjaang oe[...]wjipoene poenika, Pitegesnjané mangdé poepoet asapoenika, tan[...]jh magantoeng octang sakadi baosé baoe. Ida Wajan Poedak [...]ring pinoenas Pan Sanggané poenika, toemoeli ipoen mapa[...] nagraris boedal. Tan oetjapen ring margi, tjrita ipoen sam[...]a raoeh djoemah, katakénin antoek Mén Sangga.

- ,Boeka ngooné sebeng beliné, kénkén padjalan beliné [...]

Eh, latjoer.”

_,Latjoer kénkéné?” *

- .Kadoetané ilang.”

- ,Didja ilang?”

- Dadi pamelin saboek I Sanggané.”

-,,Mi, déwa ratoe, adji samas ringgit ento?”

- Adji teloeng atak léar.”

- ,Adoeh, mémé.. Didja men alih pipis boein satak ringgit [...]ala." .

-,Soeba kidih ané satak ento.”

- Maan, baanga?”

-, .Eeh,”

-.Men, djani kidja lakoe boein ngalihang. apang makranan [...]en ja melah-melah?”’

-,Ah, awak soewoed mon to.”

-.Soewoeda, palas ja djelmané.”

-, Pang.”

- Ah, ngoeda kéto, tiang ké tegarin nakonin Ni Wiri, kénkén[...] pasadjan kenehné téh? Beli, 1 Sangga tegarin alih men[...]tn njetné!"

-,lie moela tra makeneh.”

-, Dadi tawang, beli?”

-,, Ija ngenehang anak oeli di Batoeciti i pidan toer ija soeba [...]

-,,Sangkal toesing baang beli ija njoeang anaké ento?"

-.Njén madaja ken bakal boeka kéneé kadadiané.

-,Nah, lamoen kéto ja, Ni Wiri dogen tegarin takonin tiang." [...]ao Ni Wiri pinoedjoe ring patoenoenan. raoeh mietocenye loeh [...] saking poengkoer, njaroe madaar sedah, sinambi ngomong.