Pasamuhan Pangawi Bali dan Sewamara Kesusastraan Bali ke II/Mirah

Saking Wikisource
[ 14 ]
MIRAH

Dugas ento sapeteng-peteng I Mirah demen ningalin bulan, Dadongne ane nyayangang nyatuain baud bulane bisa ngulungang benang. Yen suba med nulengek ia malaib nyagjagin dadongne, tur mabin tur masilaad tur nyesep nyonyo dadongne ane tuh kewala belek.
memene ngalahin dugas ia maralekad solasdina. Yen jani ningalin bulan, inget teken dadongne, inget teken danu, belibis, emas, konyong kintamani, cutetene sarua makejange ane ngranaang girang i malu, jani cara nyali. Legane madandan ajaka kewehe, sing dadi ulah yadin ulapin. Sai-sai kenenhne kangen, ibuk, kanti paling ngalih pasaut anggon gena sisan idupe ene.
Kene undukne.
Sawetara mara matuuh roras tiban sesuban dadongne luas ka desa gede, I Mirah ajaka teken tuminne Yuk Ngah adanne nongos di Jawa makurnan cina sugih tua bongol-bongolan. Kalahina menelka gumi Cina I Mirah mulih ka Bali ngajak tumine ukudan sigugne ngundang prabekel.
I Mirah dueg nunun, medbed, nyongket ah salui gegaen benange makejang bisaina. Lenan teken ke [ 15 ]to ia masi bisa majejahitan. Yen banjare nunjuma barung ngae lamak I Mirah musti manggo.
Pangadegne mulus cara langsing, kulitne masi cara kuning. Tabuhne manis kenyemne manis. Kenyemne paling manis pepes baanga I Laba.
"Ra, beli kanti sing nawang-nawang umah." I Laba nyleleg di tampul bale gedene.
"salah padidi." I Mirah sedek nganyinin.
"Beneh sangkala acepok deen Rah." Mirah nyaledet buung. I Laba nyaga aji palihat ane jelap palajahina. "Kenken Rah, nah keto nake pang taen." I Mirah mrasa musti masaut. "Orahin tiang sing pati aku ken drama." "Men apa kademenin." "Apa sing."
"Joged."
"Tusing."
I Mirah kenyem. "Wayang." Tabuhne cara nanjen bubuh anak gelem. "Dija ada."
"Dija sing ada."
Maberiag kedek acepokan. Lengenne I Laba sigita. Mara Makipekan sikunne mantep di tampul bale gedene. "Nah to suba karmapala."
"Nah I Mirah nawang karmapala. Ningehang deen sing nau. Beli sing demen ken karmapala." [ 16 ]I Laba ngusud-ngusud sikunne sambilanga kenyir bangle. "Dadi orahang sing demen. Yen karmapalane ento gantine teka, sing ja mareren matakon buin; Demen yadin tusing jeg katomplok. Saja beli, yen sing ngugu suba ada buktinne."

Tujuhne ngawag matujuhang umah dija kaden. Kenehne ngae bantas I Laba apang enyak ngugu seken. "Nyen sing ngugu; beneh ada karmapala del, ada sedeng-sedeng, ada ane cicih." Jenggotne butbutaaji kuku mapi-mapi alep. "I Beli yen jele nagih del, yen melah?" Majumu kedek maberiag. "Men kenapa dadi ding demen ken drama." I Laba matakon ngwalinin. "Beh yen tuturang dawa satuane. Kenenh ngae drama apang luung beli." "Kenken se."

"Upama ada ucapan kene: adi ayu men kenken sawireh beli demen teke adi. Jeg cara ngabas beluntas aji belakas. Benehne munyine endepang apang tadah kisi-kisi, mara enyak ngisengin."

I Laba marasa siudirina. Ia ngomong kene sambilanga kenyir bangle. "tugtugang Rah."

"Pedasang ja yen beli ningehang munyin bikul magesgesan dibatan balene. Badingan yen ningehang munyin gong jo mapon dingeh mapo tusing, pedas elen." [ 17 ]"Kenken elenne."

"Kupinge tadah ngeseng, peliate cara nyaledet, kenehne sawat. Ane dorian paliatne bingar, kupinge kebat, tangkahe ngejer mirib tomplok baan elu; lautang kopine beli."

"Yen tusing bisa keto dong sing dadi ngae drama." Sambilanga nyiup kopi. "Ah dadine dong dadi. Kewala tileh dogen buka keto. Ngae kenyem dogen sanjatinne keweh; kenken beli. Ada kenyem sambilang jejeh, kenyem sambilang sedih, ada kenyem pedih, liu soroh ento. Senah kewala ilid. Yen kuang melah baan ngenahne cara patuh. Yen bes lebih baan mabalik dadi matah."

"Men kenken caranne."

"Benehne kene. Keneh, ingetan yadin rasa, cakupang malu dadi abesik, anggon ngalih kenyeme ane lakar buatang, suba keto mara nyumunin kenyem. Dadi, pagobaan di tengah malu pragatang, mara pesuang."

"Peh, yen keto undukne kuangan sai-sai I Mirah kenyem mapi-mapi demen ken beli, lacur."

glaut ngesges song cunguh. Enteran aine sanja ento barak masawang kuning, mara kipek-kipek I Laba kanti ngenah baud mirib lembu pangabenan mabungkus deluang emas. [ 18 ]Sedek odalane di pura Munduk Danu ditu buin I Laba macepuk ngajak I Mirah. Suba makepoan anak mamarek ditu. Gonge ngaredeg tangkahne I Laba masi ngaredeg ngengkebang itungan ane sing dadi tawang nyen. Tongos purane luung ngungkulin danu. Di jaba linggah nyandang tongos anak mamarek duang tali lebih. Ada punyan baingin, kopi, juuk, bunga pacebuah-buah, ah cutetne tongose ento asri tur ngisengin. "Rah, tingalin ja kedis belibis ento. Ulesne girang pesah ia ditu. Makeneh kayeh nyilem, too too makeber jeg sing ada nglikadin.

Kenken ya naunne o Rah o. Yen beli numadi buin cepok edot dadi belibis: ngulahang nguda ngenken sing ada nyampedin, sing ada nyalahang."

"Apang cara Prabu Aji Angling Darma?." I Mirah kenyem nutugang ngomong kene. “Sri Bhagawan Kresna ngandika cara kene ken Sang Partha: “yen anak nyampingang edote uli kenehne tur yen prasida ngrasaang lega ulian kapatutane sajati, ento [...] dan wicaksana; engsap beli."

"Sing ja engsap."

"Men."

“Beli masi patut. Rah, beli masi patut tur lega."

"Tusing wicaksana."

"Nguda keto?" [ 19 ]"Edat dadi belibis." Seberengan kedek. Aun-aunae magih tuun. Angin pagunungane nyirsir. Pipiane I Mirah plalina ken bakne ane nguda lingker-lingker. "Rah inget ja. kadong nyambat kapatutan. Beli sing demen pesan ningehang a-nak linyok, bobab, corah, nah onto suba sebang san ento. Cara jani Rah, eda uyut-uyut; timpal beline ane gede-gede liu buduh. Jeg pragat na-gih ngepus pungsed gumi. Ngraos dogen dueg e-da kene, eda keto, puputne raganne. Ento mara ya dusta. Kapo-kapona, beh. Balang undise men-ceg di palanne I Laba. Dakepa ken I Mirah suba keto elebina, makeber, nglantas ngajohang do-gen, mirib tera demen ningehang anak ngomong - ang anak. "Ye, jani sing kene beli. To suba ya anake enyak ngamargiang jelek-jelekne, sedeng melaha jani beli nyalanang melah-melahne. Ngu-lang beli lengeh nagih marengin. Nyanan ka-ong tomplok karma pala kal kenkenang."

Ah sing ja marengin. Bantas nuturang itungan nake ane tawah-tawah. Tuah ja mercapada pang akejang ada. Bakat nagih patuhang keneh ana-e cara polos i deweke. Saja cara raos I Mira-e keneh anake pada olen. Patuh ken anake de-en ningalin sesocan ada demen ken inten, ber[ 20 ]lian, jamrut. Yen beli mirah ane kademenin. Siu salah-salah pang musti mirah daging." Ditu lan tas I Mirah sing bisa ngomong. Awakne pajlejeh rasa entasin lipi lengis. Burngan juuke aas sin tawang. Sanjane nagih ilang. Suba keto toka tu minne. "Adi ditu Mirah negak, bin sada mapeleng sagan. Genit kenken kaden, sing nawang ada la teng. Suba sanja timpalne suba pada ka pura." Nglaut ngutang adem gedenne amon apene. "Kaugg ang deen beli tumin tiange sigug. Eda bungan ma ware deen deminina duinne masi itungang." I Lal nyemak batu lantas nyalampar belibise sambilan ngomong kene. "Bubar ikanang pasamuan." Kedi blibise paslambeh makeber duur danune. Peten ento I Labu cara anak sing nawang apa. Anake pa da ma-trisandya ia tulen ngintipin I Mirah. Nya nanne kauden anake ngorahang kastas uyah wacika mama-ksata wyah manasa dosah, suba rengan pal batue nyaluk udeng kanti makesiab kupingne col dupa; dupan banten ancangane disamping. Saja t ah ja anak demen. Unduke ento idep dadi bongk makajange. Dugas galungane tenenan eda ento I ba sing nawang matan kobar, tungkul ngenemin Mirah. Galungane kakanne, sing kayehan duang w duang peteng kodag bana ngegak sambilanga busa [ 21 ]busan ngomong bah buin asungkean sajaan.

Nah gelising rita jani I Laba mara suud mandus teka uli luas, nyleleg di tampul ampikne maukir. Disampung tampule ukudan ada singa ambara alulud, arba sajaan, jeg mirib nyaga apa kaden. Undage liunne lelima, dawanne sawetaru kutus dungkangan. Dangin tongose totonan ada panyan buluan, di samp-pingne punyan leci tetalu, togog abangkian kon-den mapinda. lakar panyasbung tembok pakarangane bucu kelod kangin. Umahe totonan sarua mara, sarua ma-akir pakreneb jaeg ngangobin. Tombok pakaranganne nasatua Rama kelangan Sita. I Mirah negak di andage bebetenan sedek ningalin kenyeng kintamani ne magede lima bulan, putih, nyongkok beten pu-yan sabone ngiwasin lelawah. Dugas ento bulane rode, tegehne abantang tumbak lebih-lebih abedik. "Ger, ger, cager." I Mirah ngaukin konyongue. Ikut cagere ngitir nyagjagin pamekelne. "Ger, jagja-in ja pamekel sing nau padidiina. Minab majian onyonghe ken I Laba. "Nyumurin I Laba ngentah anyine cura kecit. Ger, apa kade ngranaang anggah kembulane maal bakat kalahin. Tuah ja pa-ekele pangantenan, sing dadi belas. Mapi nyelsel euyemne ngeucak lima. [ 22 ]

"Lamou keto dong mai diui negak." I Laba mene ang lulud. "Batis tiange semutan beli, mai di sambilang mabalih bulan."
"Semut apa, na to suba karma pala." Ngomong pikenoh nyeda. I Miruh kenyem. I Laba masi nyem. Sebarengan, nangiug artine pada elou.
"Mai dini baanga kene."
"Mai dini beli baanga bulan." kenyem nangtang Sajaan lantas I laba tuuu negak di duur undang Miruhe. "reg, yen beli upama malune mati ken asanne."
"Aruh eda ja ngraos keto beli. Mura koto tia inget teken I Polok. Lemayur suba ya otis. A kalahiua? Yeu dudi apang tiang maluan ngalahi "Nah, lamon keto eda suba. Yen ane gedegang ka baang mati kadong ja jani." I teplak. I Laba neplak legu di lengenne. Ngomong magiet cara a gedonganga nyakala di napne. "Dong nyen se kam suhin beli bagus dewan titiange. Musti beli j neuga maluan ngae musuh. Yen sing keto sing saja deweke musuhanga. Jele yadin melah sakalne makojang uli deweke deen tekanne. Bebeh ajahin ngelaugi." I Mirah ngae apaung tabuhe ent sing cara pitutur. "Sing ja ada, beneh keto u pamanne." Nyilem di yehe dekon. Angine nyirsi

[ 23 ]

nyumunin cara dingin. Pipinne I Labu sing pala lina ken ebokue aue bawak. "Rah gumine nyen ugolah."
"Apa beli."
"Gumino enyen ngelah."
"Tiung ngelah, beli uyuang bulane." Mara keto I Laba keno muunyinne. "Bulane di undugo." I Miruh sing bisa ngomong. Lolawahe ngulungan sabo ko nyonge nyilapin batis pamekelnd. Buiu nyilapin. Buiu nyilapin. "Geg, ene baauga kene." I Mirah nyuangin. "Dija maau kone." I Miruh salukina go lang amou panyeluhane. Kalungue mirib telusuk sampi jagirane ane rengas. Bungkung aukud. Dolar dadua. "Dija maan kene beli."
"Nah te suba. Dadi lengeh I Mirah; suba ya ana-ke enyak nganggo ane jelek jelek, sedeug melaba jani deweke ane melah-melah." I Laba makojengan batisne kepaka ken konyouguel macandn.
"Na to suba kurun pala. Sing nyak ngorahin ko-youge ngetaug."
"Aduh, dong koja nyambat karsa pala Mirah, Mi-rah. Sakeng sing nau, suba orahang sing demen, suud, nawang suud. Orahina ja satua."
Beneh dija maan kakene."
Ada kone ora-orahan satua, padingehang nake.

[ 24 ]kacrita di Negara Kertha, nyeneng Anak Agung caksana tur pradnyan; bin polose sin kodag- k Panjake lega, gumine gamuh raharja, asing tand sarua nadi. Nah sedej dina anu, maan koto Rah." I Mirah nengil. Angine nyirsir. I Mirah leh kijap-kijap. I Laba nutugang kene. "Yen dija tekan blabar tane ujan angin, nagih nga dang Anake Agung. Sawireh Leto ditu lantas Ana Agung ngaregep. Pastuna blabane dadi pipis, O prajani. Bih pipise dewa ratu, sing telah malanjaang. Ada ngawadahin bodag ke, penaruk gucie Le, gentong, ah saluir wadahe makejang ma go. Orahang saling paliunin wadahe makejang mago. Orahang saling paliunin ngelah pipis panj Sing ja cara dini gumine ngelah utang. Ane an ngumik nyumbah-nyumbah ngamdakang sai balabar suba kene keto, buin pidanne sajaan buin taka bare. Blabar ngung, tegehne amun punyan Lo euto pastuna, sing nyidaang. Pastuna, sing yu ang. Pastuna buin cepok, buin sing nyidaang. laib Anake Agun ka purian/" Sambilanga eged pagelangaunne I Mirah menekan. "Satua apa kake I Mirah ngecigeig. "Dingin dini." Petenge e rasa gumine gemela. Sedihe dija kaden tra k baan ngulapin. Ada jenenga buin abulau nanggu ras dinanne, ih tlulas dinanne, tangkahue I M rasa belah kasibak buan dapak mara ningeh o I Laba ilang gelekang pasih di selat Lombok. [ 25 ]Bin sada ningeh orta nelahang pipis di tongosne magae akudang atus tali kaden. Sing suud-suud anake ngomongang I Laba.

Ditu mara I Mirah nawang artin omonge beli masi patut tur lega, dusta ngauk dusta, sing demen ken karma pala. Danu blibis, emas, ane sarua manis, jani cara nyali.

Sapeteng-peteng I Mirah bengong ningalin bulan. Yen suba med nulengek tur tangkahne mrasa seksek, mlaib kapasareanne lantas ngakebin galeng. Mara keto legane dija kaden teka kena baan ngulapin.

Memenne ngalahin dugas ia mara lekad solasdina.