Mategul Tan Patali

Saking Wikisource
Mategul Tan Patali
by I Gusti Ketut Waca Warsana
36664Mategul Tan PataliI Gusti Ketut Waca Warsana
[ iii ]

MATEGUL TAN PATALI

Das lemahe Luh Manik sampun bangun nabdabang ajeng-ajengan sane pacang edol ipun ring warung ipune. Pianak muah matuannyane luh-muani taler sareng repot ngopin. Makasami ulet makaria, sauntukan pukul lima semeng sampun akeh anake sane rauh matumbasan. Genah warung ipune becik pisan, ring panepi kaler kota Denpasar, ring pinggir margine ageng. Punika awinao warung ipune setata penuh antuk anak matumbasan. Langganan ipune akeh pisan. Dagang dagang, supir-supir, pegawe-pegawe muah murid-muride sami mrarian matumbasan irika.

Sayuakti warung ipune sampun kasub pisan. Genah ipune becik, tis, kaungkulan baan punyan tangi. Ajeng - ajenganne sampun kasub indik jaan muah bersihnyane, Duaning Luh Manik pinter pisan ngracikang ajeng-ajengan, kawantu olih matuan ipune luh.

Pukul lima semeng sani sampun madabdaban. Warung- nyane sampun kabukak, Magzdaban anake rauh matumbasan, kadi semute nyerung gendis.

” Luh, da teh nyen kesusu. Ingetang mabanten jotan malu," pajar matuannyane luh.

” Inggih meme! Ne suba tanding tiang,” masaur Ni Luh Manik.

” Putu, Putu! Kema aturang banten jotane! Suba keto dabdabang ragan ceninge masuk. Ingetang ngajengang malu!” pajar Ni Luh Manik ring pianak ipune.

” Inggih meme. ”

Warung punika sampun rame antuk anak matumbasan. Kemengan asanne Ni Luh Manik ng.yahin. Aget pisan matuan ipune setata sedia ngopin. Dados ipun anake sane matumbasan nenten lami nyantosang. Sami pada seneng, saantukan serpis ipune becik pisan, cepet turing rapi.

” Meme ! Idih pipise bekelang tiang masuk.” Raub pi anak ipune ngidib pipis.

” Ditu jemak dikotake ning!”

Pianak ipune Putu Sasira mangkin sampun kelas III ring Sekolah Dasar. Timpal ipune muah pisagan-pisagannyane nyulukang [ 2 ]ipun ” I Ubuh,” dening bapan ipune sempun padem. Matilesan pisan ipun ring deweknyane lacur. Mekejang anake kapiolasan, Sa antukan ipua kasengguh pradnyan ring sekolahan. Dueg pisan ma sawitra, alep tetingkahan ipune, turing dueg pisan ngalap pitresnan anak. Semengan ipun luas masekolah, nyanjaang ngopin pekak ipune makaria ring uma. Dikenkene ring warung mantu memen ipune madolan. Yan dipradene tan wenten karia, ring Bale Banjare ipun ajak timpal timpal ipune main pingpong.

Ni Luh Manik setata repot ring watung. Matuannyane sane muani makaria ka sawah, sane luh ngopin ipun ring warung. Dikenkene yan karia kidikan, ring umah ipun mabersih - bersih, muah nglebengang mamahan celeng. Ni Luh Manik nenten naenin ngoyong. Dinuju warung ipune suung, wenten dogen karia sane ambil ipun. Luirnya ngulat kulit tipat, majejahitan, ngrenda muah sane tiosan. Cutetne sebet pisan ipun ngambil karia.

Pukul sia wengi warung ipune wau katutup. Wus pu nika langsung ipun nuju ka kamar jagi sirep. Makelo biasane wau ipun mresidayang sirep aris. Napi ke mawinan? Saantukan eling ipun ring sikiannyane lacur, katinggalang mati antuk somah pitung tahun sampun lintang. Duk punika ipun sareng pianaknyane Putu Sastra sane wau mayusa tigang tahun, taler katututan antuk ma tuannyane luh-muani muah pisagan-pisagan ipune samian nganter somah ipune I Made Antara, mrika ka plabuhan Padang Bai. Saking irika ipun jagi mlayar ka Lombok, ngungsi genah ipune nglanjutang paplajahan ring Akademi Pamerintahan Dalam Negeri ting kota Mataram. Ipun sareng timpal-timpalnyane malih tetiga ring Kantor Guberauran polih tugas belajar saking pamerintah Pro pinsi Bali.

Kacrita Made Antara Sampun wenten ring tengah ka pale ageng. Sakakidik kapale punika ninggalin pesisi mlayar ring Segarane agung inggih punika ring Selat Lombok. Makasami pa numpange ngulap-ulapin saking duur kapale, kawales antuk sang ngateh saking pesisi. Sesampune kapale ical saking pangaksian, i rika raris sang ngater matulak budal, Sapunika taler Luh Manik sakeluarga sareng pisegan - pisagan ipune. [ 3 ]Lacure nenten sida baan ngelidang, Menawi padewasane mula kaon. Rauh ring tengah sawange kapale kagebug antuk angin ribut. Kagulung-gulung antuk ombak ageng sane matulu-tulu. Sang nakhoda sampun ngutsahang sareng anak buahnyane mangdena sida selamet. Taler sampun ngirim berita SOS ka plabuhan jagi nunas pitulung. Nanging lacur, tan papuara yuskti perjuangan ipune. Kapale goyang kema-mai kapantigang antuk ombak sane lintang madurgama. Pamuputne kapale remuk. Panumpang - panumpange muah anak buah ipune sami nenten. wenten sane selamet. Makasami padem. Akechan sawan panumpange muah anak bueh kapale nenten kapanggih. Punika taler sawannya I Made Antara.

Sabilang cling ring padem somah ipune, tan mari Luh Manik angembeng-ngembeng yeh panon. Sedih ipune tan ja gigis, santukan tresnan ipune makakalih kadasarang antuk kayun sane suci, cinta sama cinta. Sawetara ataun laminnyane Ni Luh Marik sakeluarga kasaputan antuk sungkawa, Luh Manik sebet kelangan somah sane lintang tresnin ipun, Putu Sastra sebet kelangan bapa, meme bapannya sebet tan sinipi, saantukan pianak sane cagerang ipun pisan padem nadak. Samalibnya sawannyare tan kapanggih.

Sesampune ngigisang sebet ipune, jrika raris Luh Manik makayunan miajah madagang. Raris ipun matur ring matuan ipune luh-muani.

” Meme, bapa! Tiang makita mlajah madagang mukak warung. Apang sida anake buka tiang ngengsapang sebete saka bedik. ”

” Yan aketo, bapa setuju pesan teken keneh ceninge. Tui saja buka raos ceninge. Apang sing cening berag nyakit ati nyen, Mangenang anak ane tusing enu. Ento ada pianak ceninge I Putu, jalan jani yasain apang sida ja ia dadi jlema melah. Ma lajah suba cening madagang. Nanging kanggoang pada mabedik malu! Gabahe ento adep anggo pokok!” Sapunika tutur matuan ipune muani.

” Bapa yan buat anggo pokok tiang nu ngelah bekel abedik, wireh sabilang abulan tiang polih uang pensivnan beli Ma- dene di Kantor.” Matuan ipune luh nimbal sumaur. [ 4 ]"Cening! Meme muah bapan Lube suba tua. Kenken ja keneh Luhe meme tinur. Nyen nuwang. Dumadak ada suecan Widhi. Idupe buka sesonggane Luh! Cara rodan pedatine. Aget Jacure mula matimpal Luh! Dumadak ja cening ngelah nasibe melah. Kaget uli madagang nyen Luh mrasidaang ngenepang isin paon, muah nyekolahang pianak. Meme ajak bapan Luhe mula matempahang awak teken Luh!”

Kadi wenten suecan Widhine. Uh sesukat ipun madagang, matingtingan sayuakti nasib ipun sakeluarga. Mrasidayang ipun mianin isin paon sawai wai, nyekolahang pianak, turing mrasidayang taler mangun umah, antuk hasil madagang kewanten.

Ageng yasa, ageng taler godan ipune. Pisagan- pisagan ipune sane sila madasar gedeg, ngawe orta sane boya-boya sane tan nyandang piragi. Akeban sane madasar antuk manah iri, kemamai nyelek-nyelekang Ni Luh Manik.

"Sing saja uli basil madagang dogen ia nyidayang nga- we umah gede amonto. Amongkenke batin anake ngadep nasi? leang masib taen ngalamin dadi dagang. Kalingke bati anggo ngawe umah, anggon bian puon dogen kuangan. Yan sing mula ia ngadep kajegegan, ngadep kemikanne manis, sing ja ia nyidayang buka Keto. Yan sing teh saja, podot kuping icange aneh!" Sapunika pagonjakan anake luh-luh nuju ipun makumpul ngalih kutu. Sane benehan manah ipune masaur banban

”Lagute teh layahe sing matulang, Ngraos ulah pesu dogen. Ngebut, cara motore tusing dadi baan ngerim. Selidik anake malu satondenne ngomong. Da madasar baan iri. Apin bedik, apa buin liu ia maan bati. Mula ia ngelah navibe. Da ja demen nyelek-nyelekang timpal. Yan suba ia aget, iraga lacuran pasti maan masih kripisane.”

Yan sampun aketo, irika biasane luh-luhe ngomong saling tembung, saling pagedenin, cara cicinge ngarang tulang tan paisi. Biasane Wenten dogen sane nekedang ring ipun Ni Luh Manik. Nangingke ipun nenten naenin ngrunguang wireh ipun setata eling ring sikian ipune lacur. Nguda ke liunang ngalih musuh?. Cutetne pun madagang antuk manah sane Jojur. Punapi ja anake ngraos[ 5 ]ang, sara ipun! Yaning sampun kenyel pasti pacang usan. Dening sampun terang pisan. Ipun madagang jagi ngyasain pianaknyane I Putu Sastra sane anggen ipun pancgulan manah.

Saantukan kari wimuda, wau madrebe pianak asiki, se deng nedenga yuakti gunan ipune, Akeh pisan anake muani-muani mabudi ring ipun. Napi malih anak tua, truna-trunane buduh pa ling kasmaran. Ring kumpulan pemuda-pemudane ipun kajulukang ” Janda Kembang”. Saantukan kajegegan ipune ngukup desa. Ke mikanne manis, asing ucapang ipun nganyudang manah. Kadi seka re sedeng mekara. Miik maimpugan, seger-buger.

Dados ipun, nyabran dina uli semengan ngantos wengi, warung punika setata rame antuk anak lanang-lanang, truna wiadin tua, Tetujonnyane wantah nganggurin Ni Luh Manik. Mek jang pada ngedengang kasugihan ipune. Ngedengang sepeda motor muah sane tiosan. Maderet Hondane, Yamahane, Suzukine muah Vespa ne ring arep warung ipune. Makudang-kudang surat lamaran ka den sampun trima ipun. Dagingnya nenten tios, wantah nglemesin Luh Manik pacang kaanggen kurenan. Nangingke Luh Manik ma tilesang pesan ring awak ipune lacur. Inget ipun ring madrebe pi anak ubuh. Cutet manah ipun, jagi ngyasain pianak ipune nyantos kelih.

Keneh manusa nenten ja naenin langgeng. Napi malih anak luh. Sawai-wai manah ipune bisa meseh. Punika taler Luh Manik, saantukan akch pisan anake ngoda. I Gede Parta nyabran dina rauh nganggur mrika, Ipun sampun ngelah somab, nanging Jacur! Sampun limang tiban ipun makurenan, masih kayang mang kin durung madrebe pianak. Ipun sampun kasub sugih. Sawah nyane makudang-kudang hektar linggahnyane. Sane mangkin ipun wau ngwangun selip ring arepan umah ipune. Umah ipune mapaek an genah ipune ring umah Luh Manike daweg kari bajang. Negraos ipun dueg pisan. Asing ucapanga lengut. Napi malib anak lu, anak muani rasane lelor miragi.

Sane mangkin sampun wengi. Sawatara pukul pitu. I Gede Parta nyogjog rauh nganggut ka warung.

” Halo, selamat malam Luh jegeg!” [ 6 ]” Selamat malam beli bagus! ”

” Apa kabar Luh?”

” Patuh buka ibi sanja beli, ”

” Sing ada perubahan? ”

” Aduuh! Melid gati, Suba orahang patuh. ”

” Gaya gati mulane Luh, Apa buin mapayas adat cara jani. Jegeg cara dedarine uli suarga.”

” Suud malu ngulgul tiang beli Gede! Ngoyong malo dini nah! Tiang jegi ngaturang canang. ”

” Rerainan apa jani Luh?”

” Sing ja ada rainan beli. Mula tiang sebilang peteng setata ngaturang canang nunas kaselametan ring Ida Betara. ”

Luh Manik pesu nampa bokoran bek madaging canang. Gede Parta nyantos ring warung sareng anake sane tiosan sane patuh tatujon ipun inggih punika nganggur. Nenten lepas-lepas matan ipune ring Luh Manik, Tindakan muah tayongane lemuh magelohan nganyudang manah. Pakrimik ipun pedidian.

” Aduh Dewa Ratu. Yan amone jegeg anake luh, teked ka suarga adu tusing bakal keciwa Ratu Betara! Dumadak ja i pun nyak makurenan teken titiang. ”

Sedek ipun nerimik asapunika, manahnyane nrawang doh pisan. Tengkejut ipun miragi suarannyane Luh Manik.

” Apa orahang beli pedidian cara anak buduh? Nginik- mik cara munyin tibangbung dingeh tiang? ”

” Sing Luh. Beli angen pesan teken goban Luhe Kalah Ratu Sirikit uli Siam ”

” Da ja beli bes sanget ngajum anake buka tiang. Da bes tegeh nunjuk tiang, dilabuhe apang tusing babak belur! ”

” Beli ngorahang amen benehne Luh, Saja beli buduh paling teken Luh. ”

” Bedikang ngajum, bedikang ! Sing ada pis cenik!

Wengine sampun ngwayahang. Warung ipune sampun sepi. Kantun ipun kewanten sareng kalih, Negak mapaekan. Gede Parta ngancan galak sesolahan ipune, ngancan gudip liman ipune. Sambil ngusap-usapang boknyane ipun fgomong sada bamban. [ 7 ]” Luh! Cutetne beli ngidih kaputusan Luhe jani. Suba felubulan mekelone beli mlali mai ngalih anake buka Luh, dadi tuara mrupa apa. Mulane Luh demen ngawening apang beli seng sara. Pedalem anake beli abedik! Baang anake beli raos abuku Da endepanga kene, buka sambuke di tengah segarane agung maileh an panting ombak tusing karuan-karuan. Sadia pesan keneh beline yan lub nyak ngidepang munyin beline. Luh bakal idih beli anggon beli somah. Kenken? Da anake nengil dogen cara bedogol! Baang anake beli raos abedik! ”

Bebelan rasanne Ni Luh Manik miragi baos I Gede Partane. Sujatinne manah ipune sampun numplek pisan ring I Gede Parta, nangingke wenten sane kemadang ipun, saantukan ipun sampun madrebe somah. Lek manah ipune ngrebut kurenan anak.

” Beli, beli Gede! Yan buat ento, uli mara beline mlali mai suba kena baan tiang maca. Legan beline trima tiang. Nanging yan pacang makurenan sing sida antuk titiang nagingin. ”

” Sangkal keto? Apa makrana? Baan beli suba ngelah somah? Wireh ada I Putu Pianak adine? Ento ane nyantulang keneh adine? Kaden beli suba melid ngorahang teken adi. Kuren beline suba sctuju teken adi. Ia anak bekung, tuara nyidayang nge lah pianak. Buina ia ane sanget nesek beli, apang da kone beli nyelsel di mani-puane, Buat pianak adine I Putu, eda adi sengsaya! Beli sanggup nanggung ia nyekolahang nganti sategeh - tegehnyane. Buin abesik adi! Ingetang gunan idupe! Percuma adi idup yan sing bisa ngisep madun liange. Buin pidan adi buin maan ngulurin liang ? Yan sing jani dienune bajang ?”

Mrasa kalilih ipun Luh Manik miragi baose asapunika. Kapineh-pineh antuk ipun sayuakti patut sami Saenune maurip i raga ngulurin liang. Kadi layangane polih angin aris Nrawang ke neh ipune ngancan ngedohang ngungsi langite biru, lali ring sikian ipune lacur, lali ring pianak. Sampun kasusupan antuk Taos manis, kaayun-ayunang ring taman sekare sane bek antuk kasukan. Maka kalih lali ring awak, mlayar ring segara madune, kagulung - gulung antuk ombak Sangiaog Semara. Rasa - rasane nenten wenten anak tiosan ring gumine. [ 8 ]” Adi! Dong tugtugang tresnan adine teken beli. Tulung an beli lara, adi! Idepang ja ragan adine ngancit ukudan beline uli Kawah Candradimukane !”

” Beli, beli Gede! Anggon beli gena nyaratang anak buka tiang? Beloge ngonyang sajawining nelahang dogen.”

” Beh, beh! Ene mara ia! Eda ja liunan gaya! Cutetne adi, sanggup tch nampi beli nganggon kurenan. Kenken krasa baan adi?”

” Sata suba beli ditu. Tiang tusing bisa ngorahang apa- apa. Keto ya baos beline, kudiang tiang makelid? Satmaka anake buka beli ngejuk be di panene.”

” Sakadi anake menang lotre enem yuta egar manah nyane I Gede Parta miragi baos Luh Manike. Sampun eman antuk ipun ngamanahang, artin ipun lamaran ipune sampun katampi.

” Kene Luh. Apa men buin lantangang. Cutetne buin mani peteng pukul siane beli lakar ngalih adi mai, Apang Luh tragia nyen ngantosang beli.” Ni Luh Manik nenten masaur. Yan pinaka ring payudan ipun sampun kalah.

Benjangne semeng, mabieyutan ortine. Truna-trunane ma ngonjakang ring pajongkokan ngrembuging indik hubungan Luh Manike sareng I Gede Parta.

” Lamun suba anak sugih ajahan keles baana anake luh.” Keto pakrimik ipune sami sambilanga ngecel ayam.

” Jani suba gantin bingine pungkat Aduh tui aget Pak Gede Parta, Maan somah jegeg, sugih. Mapunduh agete ditu!” Ma saur sane lianan,

” Pokokne buka barange enu di toko. Tonden karuan ja ngelahang, wireh konden juanga. Keneh anak Iuh bisa meseh sai-sai. Yan sing mula jatukarma, yan sing mula paganti, yan sing mula utangne ditu joh para ia bakal bakat anggona kurenan. Yan mula lacure mapunya, ubungane rapet bisa uug. Anake ane suba makurenan bisa palas.” Nutur malih sage lianan.

” Nah cai mula liunan tater! Lengar tendas caine amab tutur. To makrana kayang jani cai tusing ngelah kurenan. Bes belig, lebihan pilih!” Makalukan yuakti ortine ting margi-margi. [ 9 ]Napi malih ring kumpulan luh-luhe. Makejang pada demen ngraos ang timpalne. Ring tugade dinuju kayeh, pagrumung ipun ngorta saling sautin. Wenten sane mabuaka ngesengin kuping, mangda terang miragi. Rame pisan. Sakadi anake ningehang orta indik pen daratan menusa ring bulane.

Luh Manik anak mula tebel kupingnyane. Nenten na enan ipun ngrangu orta sane makangin - makauh nenten karuan karvan. Seleg ipun madolan ring warung. Saantukan janjin ipune sampun pasti ring I Gede Parta, irika raris ipun matur ring matuan ipune makakalih.

” Meme bapa ajak dadua Tiang aunas sinempura pisan, wireh belog tiange bes kliwat. Sigug tiange ngonyang. Yan apa ane ngengkebang matan tiange. Buin nyanan peteng tiang jagi ninggalin bapa ajak dadua muah I Putu, Wireh sampun pas pisan janjin titiange ngajak beli Gede Parta. Da nyen bapa pedih teken tiang. Runguang cucun bapane jumah apang melab. Dija ja tiang ngoyong, uli ditu nyen bapa muah I Putu tresnin tiang. Uli ditu baan tiang ngyasain bapa. Pangidih tiang da nyen bapa med ma pianak teken ukudan tiange, yadiapin tiang tusing nu dini ngajak bapa.” Wus punika ratis ipun ngeling sigsigan. Matuannyane ka piolasan pisan ring ipun tumuli masaur alus.

” Eda teh cening ngeling Luh! Bapa tusing ja pedih, wireh bapa suba tain mawak bajang. Bapa suksema pesan teken Luh, wireh suba olas pesan nunggu anake buka bapa muah memen ceninge dini. Yan lenan teken Luh, meb-mehan pidan suba bapa kalina, Nah yan suba mula kembang keneh ceninge, majalan suba cening apang melah. Nanging yan dadi punggelin bapa, antosang malu apang kelih ia I Putu. Dening cening suba majanji pasti kudiang bapa? Sing nyidayang cening matempo malu?”

” Sapunapiang tiang mena bapa. Kadukang sampun sanggupin tiang. Yan tiang ngelongin janji, tong ja gigis pangupete sane pacang trima tiang! ”

” Yan keto ja, lautang suba rencanan ceninge. Nanging eda nyen cening engsap teken ukudan bapa teken memen ceninge. Ingetang pianak ceninge I Putu. Da nyen cening nelep magedi. [ 10 ]Apang tau masih bapa nyen. Gaenang masih ragan ceninge tongos. ”

Luh Manik sampun tragia nyantosang pangrauh I Gede Partane. Sampun mapayas aken. Jegege ngonyang, Pinaka dedari wau turun saking suargaloka. Pukul sia kirang limang menit. Malih limang menit kewanten, sah sampun ipun dados somah I Gede Partane, wusan kajulukang janda kembang. Tindakan ipune paling. Mrawat-rawat ring mata indik liange sane pacang isep ipun sareng kalih. Sedek manah ipune nrawang dob pisan, kagiat ipun miragi matuannyane luh, jerit-jerit, katulung-tulung

” Tulung, tulung. Aduh Dewa Ratu, kenken ja cucun tiange?” Ngencol ipun mlaib nyagjag. Kapanggih raris matuannya ne luh-muani ngurut-urut pianaknyane I Putu Sastra. Awaknyane panes bara, nenten eling ring raga. Sawetara wenten empat puluh satu derajat Selsius. Pisagan-pisagannyane akeh sane rauh nulungin. Wenten sane ayimbuh, wenten sane ngurut-urut baan minyak angin muah theumason. Makasami nenten mersidayang

” Melahan kompres dogen baan es bapa! Kebenengan di warung nu ada sisan es atebih,” pajar ipun Ni Luh Manik, nu li mlaib ka warung ngambil es. Sesampune kakompres, sida raris panes awak anake alit turun. Sawatara dasa menit eling anake alit malih ring raga. Kapanggih memennyane ngurut-urut raris ipun ngeling sengu-sengu, sinambi masesambatan.

” Meme, meme! Da tiang kalina!”

Makebios yeh panon Luh Manike miragi eling pianak nyane. Tumuli ipun masaur sambilang ipun ngurut-urut batis pianak nyane.

” Suud ngeling Ning! Meme sing ja ngalin anake buka cening.” Nyag rasane manah ipune. Lebih-lebih yan ipun eling ring Janjin ipune sampun puput ring I Gede Parta, Tengkejut pisan manah ‘pune ngatonang saantukan I Gede Parta taler sampun wenten irika. Baag biing, makudas-kudas Panjusang peluh, Pisagan pisagan ipune makejang bengong mabalih.

” Men kenken I Putu Luh?” mataken ipun ngicalang kabilbilan manahnyane.

” Awakne panes bara beli! Ia maan engsap teken awak [ 11 ]sawetara dasa menit. Nanging mangkin sampun inget malih, turing panesnyane sampun taler ngigisang ”

” Yan keto Luh! Melahan priksaang dogen buin mani ka dokter. Beli ja ngatch nyen. Jani wireh nu peteng tegarang ba ang malu ia pil apese! ”

” Inggih beli. Becikan benjang pacang rembugang titiang malib ngajak i bapa. ”

Rencanan ipune jagi mamargi nganten wengine punika wangde sapisan saantukan bencanane sane tong dados antuk ngelid- ang. I Gede Parta makalemah ngijengin I Putu Sastra irika.

Ni Luh Manik bimbang ring manah. Inget ipun ring cling pianaknyane ituni. ” Meme da tiang kulinal” Kadi panimbangane yuakti. Malih baatan ring pianak, malih baatan ring I Gede Parta manah ipune. Bingung pisan manah ipune.

Tengkejut malih ipun tan sinipi. Rasa-rasa wenten suata ngawang-awang kapiragi, sakadi suaran somah ipune sane sampun padem.

” Adi, ingetang nyen anake buka beli matanem dini di tengah pasihe. Meiahang nresnin pianak beline I Putu!”

Lami ipun engsek ring manah. Eling malih ipun ring sumpahnyane dumun, dawege wau pangantenan. Sumpah pacang tresna terus masomah kayang kawckas. Sesampune ipun nimbangin antuk manah sane rena, irika raris ipun mutusang jagi nolak lamar an I Gede Partane. Tumuli ipun ngambil kertas muah pulpen pa- cang kanggen surat sane praya katur ring I Gede Parta.


<right>Denpasar, 15 Maret 1915</right>


Beli Gede Parta Yth.

Pinih riin titiang nunas sinempura pisan apang banget, santukan litiang nenten mersidayang nagingin janjin titiange ring beli. Beli taler sampun uning ring bencana sane nepen pianak titiang. Wireh asapunika sane mangkin titiang nunas mangda beli ledang nyabut janjin titiange punika. Anggep nenten wenten. Sampunang beli duka ring titiang, dening titiang sampun mutusang pacang nresnin pianak, [ 12 ]sane anggen titiang panegulan manah, Buat legan beline ring titiang muah ring plonak titiange I Putu, titiangmatur suksema pisan.

Beli Gede I Sime mangitin wow tinang eling ring awak. Napi-kaden sane agangkeliang titan titiange, kanti tiang sanggup masomah teken bell, memadu ngajat i emhok kuren beline. Wau ka mong aituk tiang, kenken sakit kenehne iembok maduang beli, ya diasiu ko ia tuaca nyidayang. ngelah pianak.

Saynakti eli. Pianak punike penting pisan, dening ipun sane pacang nyledtinin inaga’ mant-puane yaning suba tua. Nika te mawinan titiong ngambil’ kaputusan. sakad? mangkin. Yan saja mula belt saat teken pianak pirengang-atur fitiange. Da sebet, da putus asa. Sekenke Kayiun ‘beline? Yar jati buka- keto rerehang ragan beline ubad ojak dadua. Kema taku ka: Denpasar! Dija kayun beline ? Ring dokter pamerintah, ring partikelir sora Kayun beline. Cutetne jant gumine suba maju. Dumadak ja Bopak Dokver sida nulungin eli, Nanging beli apang teher.

Inggih wantah amuniika kewanten atur titiange. Pamekas ipun nyabut janjin sitiange ring. beli. Mogi-mogi Ida Sang Hyang Widhi sueea ngicenin belt Katunman. Malih apisan, titiang nunas ampura apang banger pisan !


<right>Titiong</right>

<right>Luh Manik</right>


Kadi bogolan lepas saking bui manah ipune ri wus nulis surat punika, Malib-ajebos surat punika jagi papeta ipun ring anak matumbasan sane mapisaga ring I Gede Parta sane sanggup nyingidang rahasia ipune.

Pukul tengah tiga nyanjaang.

Ring kamare kapanggih pianak ipune sirep leplep tan makrisikan. Rena pisan .Luh Manik makenyung manis ngaksi tumuli mabaos ring manah.

" Uduh cening pagantungan keneh memene!"

Suaran radione nguci alus pisan, nyiarang pupuh Se[ 13 ]
-13-

marandhana saking RRI Denpasar. Ni Luh Manik matambah-tambah rena ring manah.


Peguyangan, 18 Maret 1975

SMP. Swa Dharma

Peguyangan Badung ( Denpasar ).