Cokorde Darma/Wasana Sang Satria Ngenenin Uled Alit

Saking Wikisource
30476Cokorde Darma (Don Quixotte Versi Bali) — Wasana Sang Satria Ngenenin Uled Alit2008I Gusti Putu Antara
[ 47 ]

ADIAYA VI
SANG KSATRIA MANGGIHIN ULED ALIT



Tan kocapan anaké pada iteh marayunan irika sambilanga ngedum rasa jaan . Ada ané demen tekén nasi matumpuk sesaté pusut kaadukin baan jejeruk kasambehin krupuk basang céléng tur karurubin baan bé betutu katlejek baan pesan langsar éne kalebengang marupa pepindangan. Duurné katumpukin buin baan balung dungkul. Béh jaan pesan rasanné. Apa buin di moncol nasiné masongko baan cadik guling tur duur songkoné makiud pepanggangan ulam bulus maboréh ban basa palalah. Nanging, sajabaning kéto, ada masih ané demen pesan tekén bé. Ento awananné, dedaaran ané masoroh sakancan ané tuara malakar baan bacakan don-donan.

Kala irika, wénten para saudagar jarané marerawosan mapunduh malinggih di pinggir tukadé. Jaranné akéh pesan. Wénten sawatara plekutuS, wénten mategul tur wénten malih sane malébang. Jarané sané lua lumbar ipun di tengah legalé sane linggah genahné ngamah padang.

Cunguh I Cograhé kenyar-kenyir ngasir bon jaran lua. Yadapin ia maawak berag tigrig, awak alah jerangkong, tundun ipun niuk cukur, nanging awinan ia marupa buron [ 48 ]jaran tur réh ia kantun mabutuh pantes tingkahne grégeh-grégeh ledat. matané kejat-kejit nepukin jaran lua. Laut ia mépetang kema nuju ka tegalé kadirasa matingkah buron binal.

Jaran luané makejang prajani serab tangkejut, paliatné ngengap ulian sengap. Ikutné ngetir kenjir méliat menék, kuping jaran ane lua prajani lukus. I Cograh nesek maakin . Itungané sing ja liu cendekne yan suba paak, I Cograh pragat nrmpuk dot lantas madiman. Nangin, jaran ané lua ento saget ngajét. Tongos I Cograh ganjih lantas ia ehah nyerunuk. nyelépoh krana basang wayahné kena kajét jaran lua. Ia keseh-keseh maguyang di natahe, tra nyidayang bangun ulian beragé tan naénin kena amah-amahan. Paakina buin teken jaran ané lua lantas imbuhin kacegut. Ngélél ia kasakitan.

Kahanané punika kacingak olih Ida Sri Sudarsana. Ida lintang bendu. Durung puput sakitné karasayang, rauh buin saudagar sareng akeh raris ngalempagin. Sri S udarsana macébur saking sade l jaranné, tumuli ida mawuwus.

"Heiii! Yen sing pelih tepukin , cnto buka cecaru, bojog- bijog desa' Tliara kancan wong ménak ! Cai Sadara! Cai yogya patut nglawan, nandingin monyét-monyété ené. Pagangsarin, edu nu nelik . Apung sing I Cograh énggalan loyo.

Suba mara kéto raosné Sri Sudarsana. I Sadara luntas matur sembah. [ 49 ]"Nawegang! Titiang tan purun! Sareng akéh anékalawan, Perintah I Ratuné bes tawah pesan, Yadiapin titiang kalangkung nambet, manah titiangé kantun inget tekéning pianak titiangé sané kantun alit-alit tur somah titiangé, Wiréh titiang durung buduh, Ratuuuuu! Ratu Batara! Ngudiang titiang répot ngrereh kabrebehan muah kasangkétan kadi puniki?"

Sri Sudarsana malih nimbalin,

"Yan cai tuara nyak mapitulung, ento bena ngadanin cai mangéndépang wangsa, nyapuhang I Lekad Mumad. "

Kéto pangandikan idané raris ngambil tumbakné laut katujuang kauh kangin. I Sadara kedat-kedut kenehné. Takut macampur bani nutugin pamargin Ida Sang Sri Sudarsana sané nerajak nerumpak para saudagar jarané aji tumbak ané mauyeng nganti macengung suarane, Para saudagar jarané makasami sampun sayaga ngarepin lantas maserabutan maju pacang nglempagin.

Ada ngampet bangkiang idané tur ané léna ada ngobéd samaliha wénten batun salak idané katundik aji muncuk tumbak eluk, apisan laut makiud. Nanging ané bacel, saudagaré kena katujah nyését basangne bakal kausud nglantas bebetukanné makeplag, urab blaukné mabrarakan.

I Sadara prajani ngacep leluhur Arya Batan Gatép, lpun mapineh, yan malaib ipun tuara juari, Jek tekén ibanné padidi, Yadin para saudagar jarané liu suba képék lung, engsap tekén lawar tuwung, nanging sagét malih wénten teka manguyeng kelésan srana keranjang ané anggona mondong [ 50 ]padi di jaranné, pacang anggona nglempagin. Kacingak malih wénten masih nu nguyeg kikil kebo, nanggepin tan prakirigan yadin ipun sami manglawan anak ménak.

Kala punika I Sadara nuju pesan katemu matunggalan nyejé nglawan Arya Batan Gesing. I Sadara madeduwunin ngeméd basangné tur ngelempagin lantas ngenggalang nganggét, ngalitit baongné buka anak nyekuk. I Gesing ipun lantas ngléjat tur klésané lempaganga. Jag mablengek I Sadara kena kelésané lantas ngrepak tur masesambatan.

"Mémé....! Mémé!"·

Ipun glalang-gliling tuara ngenot nyén-nyén, katehenang tulung-tulung. Buin ada teka timpalné ngaba tungked, muncukné anggona ngagelin ipun uli selat kelésan. Sakitne karasaang tan perah-perah.

I Sadara kanti suud kuuk-kuuk ban tendasné karasa pényék, matané masémbé sentir. Cokorde Darma kari mangamuk nanging réh kaakéhan satru, ipun kenyel masiat nglempagang tumbak. Nguyeng menék tuun, kaja kangin. Liu musuhé bah tur ada ané manunas lugra. Nanging, awinan ida sepanan makelid, sagét baongné Sang Satria kaantug aji aas-aasan canggah. Cokorde Darma ngrangda, ngigel sakadi wau muruk igelan Banaspati Raja. Layahné nyelép, langité éndép tepukin ida, mlinder. Ida grijak-grijuk majujuk tan karoan. pajalanné ngatémplang. Buin kejepanné, ida mabriug ngluluk eli parangané. Makasami para saudagar rengas réh musuhé kacingak suba lampus. Lantas makasamian malaib, ajrih mamanggihin perkara sané pacang rauh. [ 51 ]Suwé ida sareng I Sadara ngluluk ring natahé. Minab durung janjin ipun. I Sadara dumunan eling, lantas makaukan tulung-tulung ngeling ngarod mageluruan.

"Ratu! Ratu!"

Sri Sudarsana mirengang, lantas ngwales nyahurin sambilanga magaang.

"Bena, bena dini! Uh...! Uh...! Kola dini!"

Cokorde Darma mawuwus sambilanga késéh-késéh.

"Cai mula ané pelih. Suba terang ento i musuh sudra tong mawangsa soroh ratu masih lawan cai matanding di pasiatan. Réh cai tondén tatas tur lémpas ring sesana dadinné bena nglawan dong satria. Ento krananné bena lan cai nemu pakéwuh. Widiné menggah sanget pesan nganti bena nandang sakité buka kéné. Mani puan yan buin nepukin musuh soroh tukang sau, tukang catut, dagang bé, nagih bacakan i soroh pangalambusan. Nah, da nyan cai kanti buduh matur tekening bena. Nah, ditu bisaang ibané, wirang cai ané patut nglawan masiat:'

I Sadara duk punika wantah madingehang tutur Cokorde Darmané sambilanga macengehan natakin cadikné ané beseh kena bongkol bantang kayu ane anggona nglantig.

"Aluh pesan asanné ngiringang ksatria, basang betek, maupah liu. Jani mara kai mapangenan. Béh, kéweh sabenehné dadi tuan besar."

Tumuli ipun raris matur. [ 52 ]"Wit dasar titiangé sabenehné dharma, mamanah welas asih lur tuam uning sebet inguh, Manah titiangé kéngin ngwales ring pungkuran soroh anaké sané iwang awinan nganistayang titiang, laju ring sang mamanah bajingan. Nggih, irika titiang suka pi san ngaksamayang. Mula dharman titiangé saking ilu sampun lintang suka ngaksamayang apang tuara mamanggihin sakit rauh mangkin miwah rauh ring pungkuran. Cendek ipun, titiang ngaksamayang ipun soroh bacaan sané madué iwang. taler titiang tuara manyebetang.

Titiang tuara ja ngitungang kahanan musuhé sané kalawan titiang, yapin musuhe punika sugih, lacur ké, brahmana ké, yadin gusti ké, long titiang tanja mapilih bulu. Cenik kelih tua cakluk, nista ké, wiadin utama, yadiapin bacakan ia kasambat jalma merekak, ajum yan pada tepuk di jalan sinah titiang pacang makelid tur ngimpasin. Titiang tuah ngutamayang kaselametan déwék titiangé kémanten."

Sri Sudarsana ngraris masahut.

"Tued baong kaine ngaap kenyot-kcnyot sakit pesan. Yadin keto, bena tuara uyut, tuara jejeh, tusing takut. Sesanan wong ménak ané pinih utama . Cai tulén jalma samblung, nyapnyap bingung kaduluran ngaba pepineh neraka."

"Saja, kayang jani bena nu lacur. Liu sengkalané nrumpak bena sai-sai kuciwa matanding, maperang! Nanging, cai eda tanruh ring karman ané sarwa tumuwuh. Rodan dokaré de likang. tulih sadina-dina. Rodané slegenti mingsor mingduhur. Tangerang buin, sabales-bales ujané ulung nanging pamragatné ada ddogén dinané [ 53 ]endang!"

"Anak mula sahananing wong anak maurip, juwang pratingkahé kahananné di pasiatan, magilir maan menang kalah. Di kalahé eda nyan mawawak, sengsarané anggon guru . Encén pelih krana kalah ento benain cai. Krana di lontar Satriané suba mungguh tuara pisan dadi obah, yén ida pacang magehang kadharmaan." "Jani, kéné i raga dini makaput baan getih déwék padidi . Nah, enyén anaké uning? Nyén nyen ngrunguang? Sing nyen mani bagiané lakar matemu? Ditu bena maan mangalahang musuh agung tur prajani cai bantas nerima upah gumi linggah maisi lemekan lemuh. Apa buin ditu cai dadi pagustian. Cai lakara kasambat dadi tuan besar."

"Nanging ké, yen idep cainé jani lakar pikukuh neherang takuté. ento san get nglikadin pajalan bena nuju musuhé agung ané ngelah brana liu. Yen nyanan bena tuara nyak masiat, dija gabag upah, apa ané kasaup? Apa ané lakar kasop? Ulian cai dadi iringan sanget pesan nglempasin sesana. "

"Jani. musuhne sujati alih. Ane madué brana liu apang patut upah cainé liu, maan pulo upaminné tur lantas cai pantes matitél Gusti. Awinan cai pageh tuara kengguh, tuara jerih teken musuh. Iringan bena ané dadi pemberani tur demen nyedsed pasadu tindih teken Gustinnyané ané matitah kadi satria sUjati."

"Cai edot tekén upah liu. Dot dadi pamekel tur dot dadi gusti, nanging gerapé kadi wong pacul. Takut ngenot [ 54 ]tundun caluk, juari nyen cai manadi ménak? Nyén maang nyilih adan yan kasengguh matan cainé ngedil nelenging laut maciplakan sambilang silap-silap."

I Sadara tumuli matur

"Manut ring indiké puniki sakadi mangkin, sawiréh awake uwug macubak-cabik baan tatu, sengkala sadina-dina, nandang kepek magoh nyagnyug, manahang titiang agetan pesan anaké sané tidong dadi jalma mawangsa wong menak."

"Wantah, mangkin tambet titiang langkung, réh suba kakéné nu masih ngrawos macégik, ngaé aéng nagih ngamuk, buin mangitungang musuh. Ubade dumun wilangin, tongosé dini mamelud . boya ja kasur boya ja ranjang. Tegal matanah berintugan." "Ngénkén nyan i raga dini ngamukmuk sambilang ngedum jaan. Yan buin kejepan gelisan wengi, bebekelanné tuara nu. basang ngaap tur seduk tondén karoan ada anak rauh nangkil ngaturin ajeng-ajengan ke déwéké? Nah, jani yan buin kejepan ada dedari rauh tumurun ngabayang iraga nasi tur ngabayang tetidikan, kénkénang baan madaya?"

"Cokorde seneng mamilih satru pada totosan ménak reké sané nyandang tandingin . Yen kamanah antuk titiang I Jugul, yadiapin brahmana, bebaglug, utawi yadiapin gusti, wong alasan makejang patuh sorohné. Ento manusa idup, ané ngelah getih. Makasami demen ring kalegan krana ento makejang pada dadi éndabang. Manut sané wikanang I Ratu sakadi mungguh di kocap lontaré, sapunapi dadi [ 55 ]ada kapanggih ksatriané asapunika, dadi bek manandang tatu. prasida kekalahang nyantos baonge sengel? Ngapidan ké tur patut ké ipun mamanggihin sengkala sakadi cokor elung, siku babak belur, mua berad-beréd? Irung macuah-cuah mesuang getih, baonge sengel, taler sirah kantun bencol? Napi ké kocap ring ental wong ménaké asapunika kasuratang? Nggih, apang melah baan titiang macadangin."

"Patut ké Sang Ménak masesumbung ngajumang wangsané? Ban sawai-wai sampun duweg labuh nyerurut nyegut batu tur tuwed baongé berud, ngepak aas-aasan canggah! Napi ké di lontaré mungguh sané kéto? Kari ké ledang I Ratu ngusud tangkah samaliha ngaku-aku wong ménak?"

"Antuk kawanenan linggih I Ratu, sujatinné tan wénten pisan titiang nyumangsayain kapriwadian I Ratune. Nanging, indayang mangkin macingak kuri, nulih muah ngrasayang unduké padidi, sida ké antuk I Ratu ngresepang unduké sakadi asapuniki? Awak berad-berud, kulit beseh kena canggah, tuwed baongé séngél? Ngiring I Cograh cingakin, Ratu! Yadiapin I Cograh tuah ja bebaglug tua cakluk ragané magegendéran, nanging indayang telektekang ipun nu masih ngelah buang, cedut-cedut barangné idup mara ngasir bon jaran lua."

Asapunika I Sadara manutur sareng pinunasé mangda ragané magingsir, mangda suud ngayat tumbak kemo mai ané kasengguh musuh. Sri Wiratanu sumahur alih. [ 56 ]"Jalan dabdabang malu! Kimar cainé paekang, apang kai nyidayang negakin ia."

I Sadara malih nimbalin.

"Mlinggih? Napi Mlinggih negakin kimar? Aduh, I Ratu tong tra bakal mrasidayang. Becikan Ratu makakeb nglayut di tundun kimaré apang abana mamargi."

Kéto aturné manglaut Ida Cokorde Darma kabléngsotang kakakebang cara muat karung baas, laut kabedbed bantalang. Ida magantung, makakeb alah jaran pondong muat karung petang kuintal. I Sadara kitak-kituk nyemak I Cograh nintingang sambil matemahan.

"Setan alas!"

Padangal I Cograhé kategul di ikut kimaré. Kimaré kadandan raris I Cograh majalan ngrijug nyerunuk nutugin uli duri.

I Sadara nyerit. "Ait..! ait...!" misuh duk I Sadara kakuplug olih bungut I Kimaré. Sabilang nyambat ait, ait, ia nemah nyemped.

" Jahnem!"

Sabilang nyambat ail lantas misuh "Cicing jaruh!" Asing nyambat nyerit ait, ait, I Sadara matemahan.

"Sunde keparat! "

Asal majeritan ait, ait, ipun nyambat tetemahan.

" Laknat!"

Tan kocapan ring pumarginé, wus rauh I Kantrung saking sisin radi gagané. Ri sedek I Kantrung maakin kéngin mapiluiung tur lantas mataken napi kranan ipun anaké ento [ 57 ]magantung, cara kimar muat saang tur ikut ipuné kategul ka bungut jaran tegakan di durinné cara tingkah tukang udang.

Ditu I Sadara laut nerangang nutur mangorahang Gustiné labuh di pangkungé ané sawat, tegeh nyulalit muah dalem. Ento ané makrana dekdek lidek renyuh nepén tunggak muah nyantos tuwed baongné séngél kena batu parangan, nanging tuara ka-sakitan. Kéto I Sadara manuturang.

Ditu ia, I Sadara nagih milu madunungan. I Kantrung kangen madingehang tur kaajak ida nglantas ka kubun mémén I Kantrungé miwah adinné. Memén I Kantrungé ané suba balu mara mapianak I Kantrung. Saja ia balu bajang. Muané burik ulian capuh kaaduk baan cunguhné mabunga ladingan. Ento krananné tong ada anak muani ngringsunang ia buin. Adin I Kantrungé madan Ni Sri Ayu lekad jumah metén, mabapa tampul. Awakne jater lanus rupané, nanging ulian mamacul. basangne nyantung mredagdag, pungsedné mlontod nyaJig basur, nyonyoné sanglir klaskasan tur palihatné ngaja ngawanang. Kekambenanné di duhur entud, betekan batisné mamudak, koréng maimpit-impit tur kacicingan uatné ngenah dawa mlémad alah rantén kuluk herder.

Cokordé Darma irika katulungin, kanin idané kasimbuh aji babakan pulé magoh kerikan inan bawang misi gerenggengan tawah.

"Mati iba, idup kai. Yen iba dini nglaut lantas bangka, katanem di pangkungé. Kola ngilidang prajani tur kola tuara milu sebelan. Nanging, yén pét iba bisa idup, apa iba juang [ 58 ]kola? Upah kainé nyongorang bungut."

Bungutné makinyukan makpakang ubad dondonan lantas mangeprusang. Mén Kantrung raris nyeledét kenyung nakonang wastané. Sawiréh I Sadara ningeh lantas ipun nyahurin.

"Peséngan idané Cokorde Sri Wiratanu. satria utama wibuh. lang padidi tuah iringan Cokorde. I Sadara paling Putu. ida mapangkat mé nak mula krura, yadin jani ida kasakitan. Jani remuk manandangin tatu, kiad-kiud rempé ulian tungked tur sanan anggona ngagelin. Buin puan pacang mangadeg agung tur malinggih di puri luung. Nah, jani kené bedak layah nanging buin telun ida sumangup maicaang gumi linggah ring iringan ida, iang!"

Sang ningehang tambis ia makebris kedék, nyaruang engonné luntas cekoh-cekoh manyahurin.

"Yén akéto saja-saja wibuh iringan ksatriané luung pesan. Nanging ké. pada aksamaang pesan manawi titiang kirang langkung apang liang batas nawang suba ké jeroné manampi upah? Jeroné patéh sakadi ida krana mapinganggé saru tong karoan tulisné, jejahitanné pagriti tur apek mabo andus tong taén capatin sabun. Mula ké menaké muikang paya gamongan?"

Mara kéto munyin Mén Kantrungé, I Sadara ma-é-é-é.

"Ané madan ksatria luwih tuara ada nganggon baju, yadiapin tuara taén manjus, daki alah kulit nyalian kalis, nanging ati budin ida putih mulus. Samaliha, masucian antuk [ 59 ]adnyana. Kéto patutné dadi sang ksatria utama. Sajabaning punika, ida sampun mahayu-hayu, apa ya gunanné? Enyén nyen lukar ngrebutin? Tegeh gunungé ento kepung uber, masak nyen buwung kapangguh maicain tanah. Nu ada kalangan linggah ané lén, depin suba iang luas nrutdut kemomai. Luasé jani suba majalan mara telung bulan, nanging satmaka mara ipuan asanné."

Kayang jani tondén ida nepukin musuh ané aéng, ané ngelah kubon carik. Pasiaté mara manglawan utawi macampuh musuh nglawan wong gunung. Soroh I Pekatik Jaran kancan I Pangangon Lembu! Manyidayang ngalahang satru ané dong manusa, apa ané lakar bakat pacundangang? Krana iang tuara pisan kasengguh ngenehang upahné, lantaran iringan bakti ring tresnan Ida Cokorda miwah iang tuara rungu duk labuhné né i busan. Yadiapin iang beréd-berud, méh-méhan buin patbelas iang maan ngalih anak luh lenan.