Pasamuhan Pangawi Bali dan Sewamara Kesusastraan Bali ke II/Kobaran Apine (Drama)

Saking Wikisource
[ 73 ]
- 73 -







"KOBARAN APINE"
( drama apaos )

[ 74 ]
- 73 -

PRAGINA :

  1. Pan Langkir ......... 60 tiban
  2. Gde Langkir ......... 40 "
  3. Made Satia ......... 38 "
  4. Nyoman Sari ......... 35 "
  5. Ketut Sembah ........ 30 "
  6. Luh Kerti ......... 26 "
  7. Jero Jempiring ...... 35 "
--------
PRABOT :
  1. Bale
  2. Lampu templek
  3. Pangliingan
  4. Penarak cenik wadah benang tenun
  5. Benang tenun telung gulung
  6. Dampar lantang
  7. Caratan
  8. Lumbur
  9. Tuak abotol
  10. Siap babulu buik
  11. Bobok teken arit
-------
[ 75 ]


PANGIRING SUARA :

1. Suling, Bali

2. Gending perjuangan

"GUNUNG AGUNG"

3. Gending "SATU NUSA SATU BANGSA"


--------[uah]
Petinget

kobarang apine cening

mangden galang jagat druwene

tegehan gantung kayune cening

laugite tan pacang macolos

brahma wisnu icwara masikian ring idep

baktine ring negara kacihnayang [ 76 ]

Undangan 1
Wengine wau nampi dedauhan. Damare pada kaenyit. Angin gununge matulak ka segara nempuh-nempuh padusunan miwah negari. Kacrita ring pondok Pan Langkire mangkin. Bale ne kagenahang ring samping kanawan jalanan podoke. Tadah di malu taler ring samping kenawan pangliingane kagenahang. Dampare sane malantang duang depa kajujukang di damping kebot sadah ka bucu. Damare kagan tung ring base tengahan dinding pondoke.
RANGKINE KAAMPAKANG ALON-ALON, KA DULUH ANTUK SUARAN SULING SANE NGULANGUNIN.


Luh Kerti: (Pesu tumuli ngujur pangliingan. Pajalane dabdab nyangkil penarak maisi benang, Matimpuh ngiliing benang sambil mupuh ginada).


Pan Langkir: (Jumahan meten. Ngraksa gering nyakitang tangkah, nyakitang tulang. Baisu kebet picih, tetamaan revo lusine). Aduuhhh.....aduuuhhh..................


Luh Kerti: (Mareren ngliing tumuli nyerepang sunran sakito).


Pan Langkir: Aduuuh..... aduuuuuuhuuhh...........


Luh Kerti: (Gegeson bangun tur nyagjag mulihan) [ 77 ]
Ajahan pesu nandanin bapane tumuli kategakang di balene. Mara sajan kaulungang timpuhe bapane makaukan).
Pan Langkir: Luh..
Luh Kerti: Tiang bapa (nolih bapane).
Pan Langkir: Jemakang bapa ubade.
Luh Kerti: (bangun macelep mulihan. Ajahan pesu ngaba caratan miwah lumbur. Kaserahang lumbure teken bapane. Subu keto kakecorin ubad. Caratane kaejang di samping kenawan bapane. Sesubane keto gegaene katutugang).
Pan Langkir: (Nginem ubade. Nyengir, paningalane kakidemang). Behh...pait.
Luh Kerti: Saja. Pait nanging maguan.
Pan Langkir: Saja maguna. Omonge pait kapah-kapah maguna masih.
Luh Kerti: Pait idupe masih maguna bapa.
Pan Langkir: Kagunannyane ngalemekin budi manusiane, mangden ia tabah tur bani kasakitan.
Luh Kerti: Nanging liunan anake enggalan pegat kayunne, yen maceunduk duka kalawan idupe ane pait.
Pan Langkir: kuang tabah. [ 78 ]
Luh Kerti: Saja. Kaung tabah, Buktinne liu pesan anake nebek iba, ngantung ibu, ngentungang iba.
Pan Langkir: karena ia tusing kuat nandangin pait idupne.
Luh Kerti: (karerenang gegnenne. Sekon patakonne).

Bapa apa kasujatiang tetujone idup di gumine?? Bui na apa gunanne idup yen katunden sengsara?

Pan Langkir: (Kenyem). Idup di gumine tenenan kandikayang bakti ring Widhi. Kandikanyang mangden adung makrama, saling tulungin, saling gugu ngajak timpal.
Luh Kerti: Nanging kabuktiaanyane...pada saling ceeng, saling delik, saling cogroh, saling kumasada, saling rebut harta brana ngulurin kamomoan.
Pan Langkir: Jalmane malaksana keto jalma kambitan adanne. Buron maawak manusa ento. Suba katameh Widi. Kasujatianne jalma sengsara ane keto, ane ngutang kamanusaan.
Luh Kerti: Yan saja katemah Widhi, ngengken enu maseliweran ia di gumino tenenan bapa?
Pan Langkir: Tegarang melahang ngenehang, cening. Tingalin aji batu atine. Siug ko ia suba katemah, suba ka hukum. Tagete kakutang engsape kadudup. [ 79 ]

Yen anake engsap teken dewek, engsap teken kemanusan, jalan musuhin gumi ento.
Luh Kerti : Tutur bapane bes wayah, jet keto ada masih ane nyidaang ban ngresepang.
Pan Langker : Makelo-kelo yan cening sing ngutang inget buina tan mari ngejang ingete ditu ja mara krasa ban tutur bapane. Nah jani pragatang malu gegaenne.
Luh Kerti : (menahang tetimpuhane. Kajemak gegaenne. Kenehe enu magantung ditutur bapane, nyaliksa nakonang isi).
Pan Langkir : (Makrikuhan menahin tegak. tumuli bengong. Paliate kaentungang joh. Awang-awang kupinge ningehang gending perjuangane GUNUNG AGUNG. Rasa kaiyis-iyis atine. Ban kalangene lawat gegambarane malu, makebios yeh paningalane nyiam kulit moane kisut).
Luh Keri :(Nolih bapanne. Tangkejut ningalin bapanne mesuang yeh paningalan. Tumuli kapaakin gegeson). Sakit bapa?
Pan Langkir : (Ngengkebang dewek aji kenyem). Tusing kenapa cening.
Luh Kerti : Men ngengken adi ngeling bapa.
Pan Langkir : (Kagelekang poosne. Masaut. Munyine baat).

[ 80 ]
Bupa ningalin lawate i maluan. Awang-awangan kupinge uingeh. Engsek kenehe akesep. Bukah ketus atine ningehang gendinge.
Luh Kerti: Dadi nyidayang prajani ngetel yeh paningalane.
Pan Langkir: Bes ngulangunin. kalangen kenehe teken dewek, tusing nyidaang bareng-bareng ngajak timpal ngisinin kamerdekaane. Semangat bapane sing taen luntur subajti teken negara.
Luh Kerti: Jet jani bapa tusing nyidayang marengin timpal nutugang perjuangane ulihan ban gelem tetamaan revolusine, adan bapane kaden subakasurat di rontal sejarah kastrian wangsa Indonesiane.
Pan Langkir: Ento sing tetujon bapa berjuang. Yan nu nyidayang kenken legan kenehe bareng-barang ngajak bajang-bajange ane sujati nyerahang dewek teken perjuangane.
Luh Kerti: Sujatinne jani tugas bapane baat, nanging tusing ngenah. Ngemban pianak-pianake makejang, mempenin aji tutur mangden manipuan maguna dadi jalama. Luihing luih baktine bapa.
Pan Langkir: (Mendep tur paliate kaselamparang joh). Beli-beline kija pada Luh?? [ 81 ]
Luh Kerti: Beli Gede suba binas sing taen mulih selidan. Yen sing sig dagang tuake dipalaliane. Beli Made ngorahang nelokin yeh ka carike. Beli ketut luas mapangarah, ngarahin truna-trunine. Embok Nyoman ja...uli ibi tusing mulih.................
Pun Langkir: (Tangkejut) Uli ibi??
Luh Kerti: (Manggutan) Dingeh tiang embok Nyoman maceki di umah Pan Kodange.
Pun Langkir:: (Natadah barak moane) Sing kapok-kapok jalmane lua totonan. Luh...tegarang jemalang lengis jaene! Apa semutan dogen awake buin.
Luh Kerti: (Tan pasaut nyruteut mulihan nyemak lengise. Ajakan suba negak disamping bapane mecik-mecik limanne)
Pun Langkir: Cening tumben ninggalin bapa ngeling
Luh Kerti: (Manggutan )
Pun Langkir: Yan bapa padidian jumah pepes bapa ngetelang yeh paningalan. Apa buin yang bapa negak diwangan maliat kaja, ka bukite. Inget bapa teken unduke malu dugas revolusine. Cening nu dibelingan memene. Yan tusing ada revolusi bapa tonden mrasa dadi jalma sajaan. [ 82 ]
Kram duk revolusine bapa maan paplajahan ngidupang rasane mawangsa muah majagat Indonesia. Ditu mara bapa nawang tur ngrasayang keneh muah laksanan penjajahe. Nyakitin ati gedege nutekenan idup majajah. Nanging.... (mendep blegbegan).
Luh Kerti: Nanging kenken bapa.
Pan Langkir: ( Garo munyine ngemu eling. Sulinge mamunyi nandanin engseke). Ane engsekang keneh, memene ento cening. Matinne tusing tepuk, krana bapa sedeng sakita mara pesan makepoan kena bedil. Takeh ban bapa gelem memene kabatek ban tangkejute ningehang orta bapa saba mati. Keto sening lekad memene ngalahin.
Luh Kerti: ( Ngeling sigsigan )
Luh Kerti: ( Ngusap-usap sirah panake ). Koja ngeling cening. (Mara keto pangidih bapane teken pianakne, ada anak makaukan uli diwangun).


Undangan 2.
Jero Sekar makaukan uli diwangan.
Jero Sekar: Sari...........Sari.............. [ 83 ]
Pan Langkir : Sutsutin malu yeh paningalane, kema jagjagin.
Luh Kerti : ( Nyutsutin yeh paningelanne. Cegesen nyaghagin ). Sira rika?? Oooo Jero Sekar .... napi wenten sampun wengi ngrauhin.
jero Sekar : Sing tiang akesep. Perlu ngalih emboke I Sari.
Luh Kerti : Saking dibi ipun tan budal Jero. Mapi wenten, tan dados besong.
Jero Sekar : uli ibi kantiang di jero, la majanji lakar ngabanang tiang lamben, ane suba kagarap dua bulan. Ttelun bin saja suba nyuang upah. Mokak jalmane. Jani kamben ilang, upah tuara bakat.
Luh Kerti : Benengan punika titiang nenten u-ning Jero.
Jero Sekar : Tusing nawang keto (muakin pangliingane). Men ene nyen ngelah benange.
Luh Kerti : Benang tiang Jero.
Jero Sekar : Mokak pesan.
Luh Kerti : Yakti Jero, punika benang tiang.
Jero Sekar : Nyai sekongkel. Ene suba benang awake.
Luh Kerti : Benang awake kenken Jero Sekar alon-alon dumun. [ 84 ]Pan Langkir  : ( Barak biing moane ningehang pamunyin Jero Sekare kasar bang gras buka keto) Sira jerone? Malinggih dumun. Niki umah tiang.

Jero Sekar  : Tiang Jero Sekar, rabin Ida Igusti Ngurah Agung di puri Gede mantri polisine. Tiang suba nawang umah bapa. Ulesne bapa ngelah panake I Sari juru adep nokake. Adinne masih mekak. Ene benang awake ..... lakar repotang tendasne apaung mabui.

Luh Ferti  : Becinkan regotang Jero, mangden te raug unduke nanging Jero sampun-nang ngadukang seni aji keteng nyelekang tiang.

Jero Sekar  : Eda ngaliunang omong .... benange one lakar juang. (Tumuli nguntul nyemak benange uli : pangliingane).

Jero Sekar  : (Malaib ninggal umahe nyekel benange).

Pan Langkir : Cicing istri jali (tur nylampar aji canutan. Nanging lopas. Page-din Jero Sokaro sulingo nyerit sedih. kapaakui pianake nyelempoh mangeling. kalawaniu majalan). [ 85 ]

Bangunang ibane cening. koja elinganga ibane. Jengahang deweke. Ene suba madan gegedan idup. Pait idupe. kemo suginin ibane alih emboke.
Luh Kerti: (Nuutang pangidih bapane. Macelep mulihan masugi. Ajahan pesu lakar ngalih I sari). Tiang majalan bapa.
Pan Langkir: (Dimacelep pianake masugi. Adeng-adeng kategakang jite di balene. Sada puwek semune) Lautang cening. Orahang bapa sanget ngentah.
Luh Kerti: (Tan pasaut makalah).
Undangan 3.
Mara sajan Luh Kerti makalah, tenden ada apakapakn base Nyoman Sari nengok uli korine. Macelep nengteng tas. Karate matadah gedenan.
Nyoman Sari: ( Ngenyor ) Adi suung kalijani kija pada bapa?
Pan Langkir Yeh...Sari. Sedeng melaha. Bapa perlu ngomong teken cening. Adine I Kerti katunden ngalih. Dija maimpas?
Nyoman Sari: Tiang nu singgah busan di umah Embok Puspane. Adi tumben buka perlune apa ada bapa. [ 86 ]

Pan Langkir : Sari... ingetang deweke dadi jalma laeur, Iraga katuduh idup dilacure. Tawang deuing idupe ane lacur, paling jelena di gumine. Sing liu jalmane ane demen teken anak lacur. Sari ... bapa ningseh cening mlajah muceki. Kenapa Sari??? Dadi ketoanz deweke???

Nyoman Sari : Anggon ngalilaang keneh bapa. Padaang teken bengong-bengong jumah sing adenan ngalih kalegan bapa. Apang sing enggalan tua.

Pan Langkir : Ngalih kalegan korahang. Nen ngon adi ka meja cekiane. Cening ngrasa ang ditu lakur tepuk kalegane.

Nyoman Sari : Adi sing bapa. Tepuki Dingisiang matau cekiane, engsap makejang. Engsap teken kasedihan. Maan magonjalan ajak timpal. Ane paling melaha maan tispal kurnan anak gede-gede bin sugih. Lalebenganne jaan-jaan dogeu.

Pan Langkir : Ilang sedihe dimaan ngisi matan cekiane dogen. Suud keto buin teka penyakit sepine. Apa buin yen kalah. Raden Takar kalegan topuk puputne ngantung dewek. Tegarang petekin cening apang kuda cening wenang, apang kudu cening kalah. Tenang linuan kalahe.

Nyoman Sari : Hauging tongose luung bapa. [ 87 ]

Pan Langkir: Nungkalik gusine yen kalah tongose ne luungan. Dija ada unduk keto. Ooo.... cening Mrasa luung tongose ban maan masanding ngajak anak gede-gede. Yadian masanding di meja cekiane. Salah ento cening. Tongose luung bakat musti majalaran ban darsa.
Nyoman Sari: Tiang ngrasayang bagia bapa. Tiang jalma jele sing selabang magedegin anak. Lakar terima dogen asal basange betek tur panganggone kelar. Pragat.
Pan Langkir: (Masadah gedeg). Langgia pesan nyai Sari. Tusing pesan tae nuutang pangajah bapa. Nah jani kenken ja keneh nyaine ......nyundel...... lakar baang....nanging eda ngenjek natahe tenenan.
Nyoman Sari: Naceki kaden suba lumrah di desane ene bapa. Salahan ajak makejang bisa maceki dini.
Pan Langkir: Nanging tusing cara nyaine, wai-waian. Nah.... yen ditu legan nyaine....lautang gediang ibane.
Nyoman Sari: (Ngadebros pesu. Mapapas di kurine).
Luh Kerti: Suud ngenken embok.
Nyoman Sari: Magerengan ajak i bapa. [ 88 ]
Luh Kerti: Adi magerengan.
Nyoman Sari: Sing baanga maceki.
Luh Kerti: Isinin ja pangidihan i bapane nyang abedik embok, apang makeloan apa i bapa ajak lacur.
Nyoman Sari: Nyai deogen mragatang ditu(laut ngadebros magedi).
Luh Kerti: (Inget token Jero Sekar). Embok Sari.......aliha ibusan teken Jero Sekar.
Nyoman Sari: Ento mula urusan embok. Eda bareng-bareng. (Tur magedi).
Luh Kerti: (Katolih bapanne nguntul). Bapa.....sing pesen nyidaang ngeleg kenehne embok Sari.
Pan Langkir: Depang suba Luh.... Engsapne teken dewek sedeng demena. Buin pidan lakae maselselan tepukina. Depang sening undukang ibane dogen jani. Apang ada pakendel bapa ngadakang panak. Bapa lakar ngebah cening.
Luh Kerti: (Nyagjag tur nandanin muihan. Sulinge makaukan sedih kingking).


Undangan 4
Luh Kerti pesu uli jumahan. Sumune ueem. Kasusuk belahan caratane tur kakutang. Sasubanne ngutang belahan caratane malipetan nuptupang si[ 89 ]
san benange muah menain pangliingane. Tan kasuen macelep I Gede Langkir. Bajune barak. Kalese sing kapiara, jembres. Kamene kapelitang tan pasabuk. Nyangkil siap dikebot. Nengteng botol tuak di kenawan.
Gede Langkir: (Mara teka jeg negak nungjulang bais di dampare ). I bapa suba pules? ( Ngramang patakone ).
Luh Kerti: Maea sajan mulihan.
Gede Langkir: Men ane lenan kija pada?
Luh Kerti: Konden pada teka.


Gede Langkir: Luh....jemakang guungan siape di poon.


Luh Kerti: ( Bangun tan pasaut macelep mulihan ).


Gede Langkir: (Mamunyi padidian). Kenkenaang masi lacur dadi jalan (bangun ngejang botol tuake di balene) Makelo-kolo pagerenge lakar gede ngajak nyama. Makejang pada ngaba keneh padidi. Gelahe paling kaliha kone, kaweh kadongang. Sing ada tuak, plalian muah kakasihane disisi, adenan suba mati. Ento ngurukang ane demen madea, dewane abaang canang mael-mael. Terang gati beloge dadi jalma. [ 90 ]
Dumadak siape ane buik tenenan ngurip. Buik perancak asli. Yen iba selamat dibukakan tajene buin telun menang, awake nyangiang iba, lakar baang ngamah atin sampi abulan. (Inget teken guungane. Suba makelo tonden teka). Luh.......Luh.......bantas tunden nyemak guungan siap di poon tibanan. (Bangun lakar macelep nanging enggalan pesi Luh Kerti).
Luh Kerti: Tusing ada guungane beli.
Gede Langkir: Tusing ada? Nyen nyilih guungan.
Luh Kerti: Tiang tusing euugu beli.
Gede Langkir Adi ada unduk anake ngoyong jumah tusing nawang. (Macelep mulihan)
Luh Kerti: Keneh gelahne dogen apang kang goang, Kadena ngoyong dogen raga jumah.
Gede Langkir: (Posu). Takenang nyanan Luh, nyen jalmane nyilih barang sing morahan. Sing ajingan ada msilihang guuangan. Barang kerinyi tetenan. Apang sing dadi tanggu dikalah siape manian.
Luh Kerti: Tiang mula tusing bani masilih ang beli. [ 91 ]
Cedo Lungkir : (Nyemak tuake di balene tur kaceret malisid negak di dampare) Luh ...
Luh Kerti : Tiang beli.
Cedo Lungkir : Beli edot matakon teken nyai. Eda mengkeban. Luh.... ane napak teken nyai jani sing lenan belin nyaiae paling keliha. Nyama tunggal darah, tunggal meme bapa. Nangingke bukah nyuhe aganeet melenlenan. Jani marep teken beli nyai musti suba kaliwat med nandangin solah beline. Buina nyai musti puruh ningehang pagerenyi jumahan ngajak beli-beline lenan.
Luh Kerti : (Kanengeng nyamane aji paliat kuma meme). Tiang tusing gedeg tekening beli .... Nanging ....
Cedo Lungkir : Nanging kenken Luh ....
Luh Kerti : Nanging pepes tiang madaem beli. Padalem ban beli bes ngesaine sabilang jumah jog gedeg tan paunduk. Ngugu pisana anak disisi. Beli cara anak teken nyama.... cara nyama teken anak. Tusing pesan beli inget teken kalacuranne jumah.... kenken baana i meme muah i bapa maang daar nyujukang kubu nganti i raga kelih bukah [ 92 ]

jani. kaden suba taen katuturang teken i bapa, tanahe ane kajujukin pendeke tenenan bakat ban kecoran getih. Nguda jani i raga ngewai uyut manyama. Di subane i dewek pada kelih patute nyidaang menahin pendeke adi mabalik unduke. Pendeke ngangsan tua mabalih pagerengan dewek.

Gede Langkir : Apa ane lakar tepukin di umahe tenenan. Tusing lenan bangke lakar madugdug-dugdug ngempetin natah. Ngantos kiamat gumine lakar tusing maragatang apa. Sing adenan uli jani kenehang ibane, jet ento paplajahan uli dija, asal pada payu sing ento ane luung. Yen suba pada payu ditu galang kenehne. Maa bisa ngadungang dewek.

Luh Kerti : Adung kenehne manyama mara tutupang. buka tutur i bapane. Yen sua adung manyama aluh nyujukang umahne, kerana pendekne tenenan suba kadasarin pasti. Nanging ..... beli tusing pesane ngarunguang pitutur anake tua ..... jeg nyalanang keneh padidian..... kene suba dadinne.

Gede Langkir : (Barak muane). Keme kenken ha.... nyai numpekang beli ane dadi tanggu lacure bukah jani keto.

Luh Kerti : Bukti ane dadi saksi. [ 93 ]

Gede Langkir: (Bangun....nyagjagin adinne). Bareng gede tendas nyaine teken awake ha ... (Nagih namplak).
Luh Kerti: (Nyerit makiring. Sebarengan teken unduke ento macelep Ketut Sembah).
Ketut Sembah: (Galak) Anak ngenken-ngenkenan dini...nyama luh nagih lanjagur, cara macan dogen kenehne.
Gede Langkir: (Banggras) Mendep.
Ketut Sembah: Adi tunden mendep, apang aluhan ngencanin nyamane eluh keto.
Gede Langkir: Pantesne cai matakou malu, apa krananne awake nagih nganu. Cepedan anake madan beli katuju teken adine sing saja mlantaran ban gedeg.
Ketut Sembah: Nanging mlantaran ban sayang keto? Dadi tingkah-tingkah beline ane ngadug-ngadug jumah ento madasar ban sayang. Ooo... amone makelone tumben ningeh omong sayang uli bibih beli gedene. Uduh Dewa Ratu Agung........ Nunas suryan cokor i dewa, mangden galang margine sane kaduluh antuk belia titiange.